Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου

Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου
Πετρογέφυρα: διαδρομές...της φύσης τα καμώματα...δημιουργήματα...μνήμες...αναφορές...βιώματα

Τιμή στους μάστορες, που άφησαν με τα εμπνευσμένα έργα των χεριών τους το ίχνος τους στην ιστορία της νεοελληνικής αισθητικής, σμιλεύοντας την πέτρα και δαμάζοντας το νερό της Πελοποννησιακής γης, με την απαράμιλλη τεχνική τους, τη φλόγα της ψυχής τους και το σεβασμό στη φύση.
Ας γνωρίσουμε αυτούς και τα έργα τους.

Πέμπτη 28 Δεκεμβρίου 2017

Το γεφύρι του Κόπανου στον Ευρώτα.

" ... μια νεράιδα κατοικούσε στα θεμέλια του γεφυριού και δεν άκουσε το θόρυβο από το κατέβασμα του Ευρώτα, το οποίο την έπνιξε. Από τότε το γεφύρι έμεινε έτσι και δεν το έφτιαξε κανένας. Λένε ακόμη, πως τις άγριες νύχτες ακούγονται βογκητά και ότι αυτά είναι το κλάμα της νεράιδας, που δεν πρόλαβε να στηρίξει τα θεμέλια και να γλυτώσει το γεφύρι. Τις γλυκές όμως νύχτες με φεγγάρι ακούγεται το γλυκό τραγούδι της νεράιδας, που θυμάται τις περασμένες όμορφες στιγμές του γεφυριού..."

Ο ποταμός Ευρώτας (αρχ. Ίρης) πηγάζει από το Αρκαδικό οροπέδιο, νότια της Μαντινείας, κοντά στη Μεγαλόπολη και διαμέσου Ταυγέτου και Πάρνωνα εκβάλλει στο λακωνικό κόλπο. Οι κυριότερες πηγές του είναι η πηγή “Αναχούχλα” στη Βλαχοκερασιά, η “Βλεμινάτιδα” (κεφαλάρι του Λογαρά) και η πηγή “Βιβάρι” (Διβάρι).
Λέγεται και γεφύρι του Ίρη. Χτίστηκε το 1749 (κατ' αλλους το 1730, Loring, Pritchett ή και ακόμη πιο πριν αν λάβουμε υπόψη τη μαρτυρία του   Marin Michiel, που τελείωσε την περιήγησή του το 1691 και αναφέρεται στο γεφύρι), επί τουρκοκρατίας. Λέγεται και επίσης γεφύρι “του Κοπανίτσα”. Είχε ένα κεντρικό μεγάλο τόξο και δύο πλευρικά ημικυκλικά ανακουφιστικά ανοίγματα, με το μικρότερο στο δυτικό βάθρο, αριστερά από κατάντη και το μεγαλύτερο στο ανατολικό (το μόνο μέρος του γεφυριού που σώζεται, δεξιά από κατάντη) που δεν άνοιγαν ως την κοίτη, καθώς επίσης και δύο μικρά ανοίγματα ψηλότερα εκατέρωθεν της κεντρικής καμάρας. Τα δύο πλευρικά  ανακουφιστικά ανοίγματα του δίνουν την εντύπωση, χωρίς να είναι, τρίτοξου γεφυριού.
Ονομάστηκε έτσι από τον πρωτομάστορα που το έχτισε, όπως αναφέρεται από τον Π. Δούκα (1): “ ...εκτίσθη το 1749 και έχει λάβει το όνομα εκ του αρχιεργάτου, ως εφαίνετο εκ της επιγραφής (1749 Ιωάννης Κόπανος Αρχιμάστορας)...”
1.
Ο πρωτομάστορας Ιωάννης Κόπανος, που ο τόπος καταγωγής του είναι άγνωστος, για κάποιους δεν είναι ιστορικό πρόσωπο αλλά τοπωνυμία ή συμβολίζει κάτι άλλο. Η αρχιτεκτονική, πολιτιστική και οικονομική αξία του γεφυριού είναι δεδομένη. Εκείνο όμως που έχει μεγαλύτερη ίσως αξία είναι ότι βρισκόταν πάνω στο βασικό δρόμο των περιηγητών από την Ευρώπη, που επισκέπτονταν τη Σπάρτη και το Μυστρά συμβάλλοντας έτσι στην ανακάλυψη της νεότερης Ελλάδας.
Όπως αναφέρει ο Γάλλος φιλέλληνας, περιηγητής και συγγραφέας Francois Rene de Chateaubriand (2) “...αφήσαμε το χάνι κατά τις τρεις το μεσημέρι και κατά τις πέντε φτάσαμε σε μια βουνοκορφή, απ' όπου αντικρίσαμε τον Ταύγετο...κατεβήκαμε στην κοιλάδα από μια σκάλα λαξεμένη σε βράχο...και σε λίγο είδαμε μια μικρή, αλλά κομψή γέφυρα, μονότοξη, ριγμένη απ' άνω από ένα ρυάκι, που ένωνε δύο ψηλούς λόφους...το ποτάμι αυτό ήταν ο Ευρώτας, τον περάσαμε χωρίς να το ξέρω.”
O William Mure, Βρετανός πανεπιστημιακός από το Εδιμβούργο, αναφέρει: (3) “...αποτελείται από μια πλατιά αψίδα στο κέντρο με δυο μικρότερου μεγέθους η μια πάνω στην άλλη σε κάθε πλευρά. Το επιστέγασμα της κεντρικής αψίδας ορθώνεται σε μεγάλο ύψος πάνω από το επίπεδο του δρόμου σε κάθε άκρη, έτσι ώστε να καθιστά την διάβαση απότομη.”
2.

Ο Henri Belle, Γάλλος περιηγητής, πολιτικός και διπλωμάτης σε έργο του αναφέρει: (4) “...κατηφορίζουμε την απότομη πλαγιά και φτάνουμε στην κοιλάδα όπου διασχίζουμε τον Ευρώτα από μια ψηλή γέφυρα βυζαντινής κατασκευής με μια αψίδα...”
O Gustave Flaubert, Γάλλος λογοτέχνης και συγγραφέας γράφει (5): “...περνάμε μια γέφυρα σε σχήμα σαμαριού, πολύ ψηλή, πολύ λεπτή, πολύ κομψή. Για να περνάνε τα νερά έχουν διαμορφώσει – αντίθετα προς την έννοια της συμμετρίας – δυο καμάρες δεξιά και μόνο μία αριστερά...”
3.

Αναφέρεται επίσης από τον Wilhelm Vischer, (1808-1874, Ελβετός περιηγητής και καθηγητής της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο της Βασιλείας), στο έργο του Μνήμες και εντυπώσεις από την Ελλάδα”, ως εξής: “...ήδη μετά από ένα τέταρτο της ώρας πάνω από τη γέφυρα του Κόπανου (Kopanusbrucke bemerkt) παρατηρούμε ένα μικρό πυργίσκο και μισή ώρα πιο μετά τείχη αποκόπτουν το δρόμο που είχαν φτιαχτεί για την προστασία του περάσματος...”(6)
Επίσης ο Conrad Bursian (1830-1883), Γερμανός περιηγητής, αρχαιολόγος και πανεπιστημιακός φιλόλογος, επισκέφτηκε την περιοχή της αρχαίας Πελλάνας (Πελλήνη των αρχαίων) και λέει: “...μισή ώρα νοτιότερα βρίσκονται τα ίχνη αρχαίων τειχών, τα οποία διασχίζουν κάθετα το δρόμο και επομένως ανήκουν μάλλον σε ένα δρόμο που τερματίζει σε οχυρό, ενώ τα ερείπια ενός δεύτερου οχυρού μικροτέρων διαστάσεων υπάρχουν μισή ώρα πιο νότια κοντά στη νεότερη γέφυρα του Ευρώτα, που απέχει μια ώρα από τη Σπάρτη, που πάνω της περνά ο κεντρικός δρόμος από τον Ευρώτα προς την κοιλάδα του Οινούντα και μετά προς την νοτιοανατολική Αρκαδία...” (7)
4.

Και ο Πουκεβίλ γράφει: “...Το χάνι όπου καταλύσαμε ήταν πρωτόγονης κατασκευής ...καθώς έλειπαν τα πάντα απ' αυτό το σπίτι, η εκεί διανυκτέρευση ήταν κάθε άλλο παρά ευχάριστη, γι' αυτό και βιαστήκαμε να φύγουμε μόλις η ημέρα άρχισε να φωτίζει την κοιλάδα του Ευρώτα...αποθαυμάζοντας το μεγαλείο ενός τέτοιου θεάματος, φτάσαμε στο γεφύρι πάνω από το οποίο περνάει κανείς στην αντικρινή όχθη του Ευρώτα. Ο Βασιλοπόταμος, όπως τον έχουν βαφτίσει οι σύγχρονοι...” (8)
Ο Mure γράφει: “...Η πιο αξιοσέβαστη σύγχρονη Ελληνική κατασκευή στην κατηγορία αυτή απ' ότι έχω δει και είναι κάπως παρόμοια στο στυλ, αν και κατά πολύ μικρότερη στο μέγεθος και το σκελετό, με την ponte della Maddelena, κοντά στα λουτρά της Λούκα (Ιταλία). Αποτελείται από μια πλατιά αψίδα στο κέντρο με μια μικρότερου μεγέθους η μια πάνω στην άλλη, σε κάθε πλευρά. Το επιστέγασμα της κεντρικής αψίδας ορθώνεται σε μεγάλο ύψος πάνω από το επίπεδο του δρόμου σε κάθε άκρη, έτσι έστω να καθιστά τη διάβαση ενοχλητικά απότομη. Οι βράχοι της αριστερής όχθης του ποταμού, ακριβώς κάτω από το γεφύρι, δίνουν καταφανή τεκμήρια λατομικής χρήσης τους, όντας κομμένα σε κάθετα μέτωπα, κατά τον ίδιο τρόπο με τα σημάδια λάξευσης στην Πεντέλη”.(9)
Ο Puckler λέει: “...βρήκαμε τον Ευρώτα τόσο φουσκωμένο που έπρεπε να πάρουμε ένα παρακαμπτήριο για να φτάσουμε στην ψηλής αψίδας γέφυρα στην αγριότερη βραχοπεριοχή, όπου εδώ όχι μακριά κινιόταν εκεί ψηλά ένας μύλος. Ο ποταμός στο μέρος αυτό είναι στενός και αρκετά βαθύς.” (10)
 
5.
Και ο Κινέ επίσης γράφει: “...την στιγμή που διασχίζαμε τον Ευρώτα πάνω σε μια μονοκάμαρη γέφυρα, οι οξείς ήχοι μιας φλογέρας αντείχισεν από την άλλη όχθη. Κάμποσοι άνθρωποι ήταν ξαπλωμένοι πάνω σε προβιές, με τα ντουφέκια πλάι τους και τα δισάκια και τα φλασκιά μαζεμένα ένα σωρό. Απέναντι κάμποσες γυναίκες με μαντίλια κάθονταν πάνω στα βράχια. Μια ομάδα κοπελιές χόρευαν σε χορταριασμένη απλωσιά, κρατημένες χέρι χέρι...Εδώ, το απομονωμένο μέρος, οι ψηλές βουνοκορφές που σου κόβουν τη θέα, οι κατσίκες μισοκρυμμένες στα κοιλώματα αυτών των βουνοκορφών, ο ποταμός που έκλεισε αυτόν τον πίνακα μέσα σ' ένα πλαίσιο από καλάμια και σκιάς τους έδιναν μια απροσδιόριστη χάρη. Του Πολύβιου του άρεσε να περιγράφει αυτό το ίδιο μέρος που υπήρξε ένας από τους καταυλισμούς του Φιλίππου”. (11)
Υπάρχει επίσης και η ανέκδοτη περιγραφή του Μοριά από τον  Marin Michiel, η περιήγηση του οποίου είχε ολοκληρωθεί πριν από το 1691 και μας διασώζει περιγραφές για τρία πετρογέφυρα της Πελοποννήσου. Κάνει λόγο για το πέτρινο γεφύρι της Καρύταινας με τα πολλά τόξα, για το ωραίο και πλατύ πετρογέφυρο στα όρια της περιοχής του Καφυάτη με το Φενεό επί του ποταμού Τράγου πριν σμίξει με τα νερά του Λάδωνα, και, τέλος, ερχόμενος από την Αράχωβα Λακωνίας και περνώντας τον Ευρώτα με κατεύθυνση το Μυστρά περνά ένα πολύ ψηλό πέτρινο γεφύρι με τρία τόξα. Το γεφύρι αυτό μπορούμε να το ταυτίσουμε με του Κόπανου το γεφύρι, που έχει κατασκευαστικές ομοιότητες με την υδατογέφυρα του υδραγωγείου των Κήπων του Βαλτετσίου κοντά στην Τριπολιτσά και διασώζει επιγραφή του 1730, και αν τελικά η προτεινόμενη ταύτιση είναι ακριβής, τότε μπορούμε να πούμε ότι η χρονολογική επιγραφή είναι επιγραφή ανακατασκευής και όχι αρχικής θεμελίωσης. (12)
Από την αφήγηση του Ambroise-Filmin Didot, για τη Λακωνία και τον Ευρώτα που ζωγράφισε και δημοσίευσε ο Πουκεβίλ στο βιβλίο του ( Voyage dans la Grece. Παρίσι: 1820-1821 5ος τόμος) διαβάζουμε: “ Ο δίσκος της σελήνης χρύσιζε με τις ακτίνες του τις άκρες ενός διχτυού από λευκά σύννεφα που είχαν συγκεντρωθεί γύρω από τις κορυφές του Ταΰγετου και το πρώτο φως του ήλιου μας αποκάλυψε τις πανέμορφες γραμμές του που άρχιζαν να ζωγραφίζονται με κοκκινωπά χρώματα. Ατενίζοντας το μεγαλείο αυτού του θεάματος, φτάσαμε στο γεφύρι πάνω από το οποίο περνάει κανείς τον Ευρώτα. Ο Βασιλοπόταμος, όπως τον λένε οι σύγχρονοι, κάλυπτε τότε με τα νερά του όλο το πλάτος της κοίτης”. 
6.

Στις 17 Ιουνίου 1829 ομάδων Γάλλων με επί κεφαλής τον Bory de Saint-Vincent, ερχόμενη από την Τριπολιτσά με κατεύθυνση πρός το Μυστρά, μέσω των χανιών Κρεβατά και Βουρλιά περνούν το γεφύρι του Κόπανου περιγράφοντας τη διαδρομή. Ως μέλος της επιστημονικής αυτής επιτροπής συμμετείχε ο Prosper Baccuet (1797-1854), που μας έδωσε το χαρακτικό της γέφυρας, δημοσιευμένο το 1835 στον Άτλαντα της Expedition scientifique de Moree. Πάρα πολλοί ακόμη περιηγητές, στρατιωτικοί, φωτογράφοι, και απλοί επισκέπτες έγραψαν και σχεδίασαν το γεφύρι. Πρόκειται, δοθείσης και του σεβασμού όλων αυτών για την ιστορία της Σπάρτης, του Ευρώτα, του Μυστρά, κλπ, για το περισσότερο σχολιασμένο και σχεδιασμένο μνημείο της περιοχής.
Το γεφύρι φωτογράφησε ο Γάλλοελβετός Boissonas το 1902, αμέσως μετά το γκρέμισμά του καθώς επίσης το ζωγράφησε και ο Stackelberg το 1813 και από εκεί το κατέγραψε στο βιβλίο του, the Morea London 1958, ο λογοτέχνης Robert Liddell (1908-1992) κ.α.
7.

 Το γεφύρι του Κόπανου ήταν σημαντικό γιατί συνέδεε τον μοναδικό καρόδρομο που πήγαινε από τον Μυστρά στην Τεγέα. Η κύρια καμάρα του, εκτιμώντας τις μαρτυρίες των περιηγητών και των φωτογραφιών του όταν γκρεμίστηκε, έφτανε περίπου τα 20 μέτρα ύψος. Είχε στηθαία και το πλάτος της τομής του ξεπερνούσε κατά πολύ τα 3 μέτρα, ενώ τα δύο πλάγια μικρότερα τόξα δεν έφταναν χαμηλά στον ποταμό.
Βρισκόταν δύο χιλιόμετρα δεξιά όπως κατεβαίνουμε από το δρόμο Τρίπολης – Σπάρτης, στο ύψος του Κλαδά, 250 μέτρα περίπου βόρεια από το σημείο που καταλήγει το ρέμα Μπραστού – Μπακάλη Σκάλα, που έρχεται από τους Βουτιάνους, στην στην περιοχή της Σελλασίας και συνέδεε, όπως αναφέρθηκε, τον Μυστρά με την Τεγέα και την Τρίπολη. Ο πρωτομάστορας διάλεξε το στενότερο σημείο του Ευρώτα στην συγκεκριμένη περιοχή για να πετύχει την καλλίτερη θεμελίωση του γεφυριού. Με τη χάραξη και τη διάνοιξη του καινούργιου δρόμου Σπάρτης-Σελλασίας  η σημασία της χρήσης του γεφυριού μειώθηκε με τη χρήση των αυτοκινήτων. Δεν έπαυσε όμως να χρησιμοποιείται από τους οδοιπόρους λόγο της πιο σύντομης διαδρομής του.
Το χειμώνα του 1902, μετά από μεγάλο κατέβασμα του Ευρώτα, κορμοί ξεριζωμένων και παρασυρμένων δέντρων έφραξαν την κεντρική καμάρα και η πίεση του νερού γκρέμισε το σπουδαίο αυτό γεφύρι. Ελάχιστα ίχνη της σώζονται σήμερα προς τη μεριά του Κλαδά.
Όπως αναφέρει η Μαρία Μπακοδήμου (Αρχιτέκτων Μηχανικός, στην παρουσίασή της στην ημερίδα για την ανάδειξη του γεφυριού στη Σπάρτη 07/11/2015 με τίτλο: "Γεφύρι Κόπανου-Γεφύρι Πλάκας: η κατάρρευση δύο πέτρινων γεφυριών με 100 χρόνια διαφορά. Σύγκριση και συμπεράσματα") "Μια υπόθεση για τους λόγους κατάρρευσης είναι ότι το θεμέλιο του βάθρου κάτω από το ανακουφιστικό τόξο στην δυτική πλευρά, δεν εδραζόταν σε αρκετά στερεό έδαφος και υποσκάφθηκε από την ορμή του νερού έχοντας ως αποτέλεσμα την υποχώρησή του και στη συνέχεια την πτώση του γεφυριού. Όπως φαίνεται είναι σχεδόν μέσα στην κοίτη του Ευρώτα, όταν το ποτάμι κατεβάζει νερό γι' αυτό και πιθανότατα κατασκεύασαν το δεύτερο τόξο. Αντιθέτως στην ανατολική πλευρά όπου η έδραση γίνεται σε πιο σταθερό και βραχώδες έδαφος δεν υπήρξε η ανάγκη κατασκευής άλλου τόξου, παρά μόνο ανακουφιστικών για την ελάφρυνση των φορτίων της υπερκείμενης κατασκευής. 
Στην ίδια εκδήλωση ο ιστορικός Παρασκευάς Ματάλας γνωστοποιησε τους περιηγητές του ποταμού Ευρώτα, παρουσιάζοντας μια σπουδαία εργασία για όσους αναφέρθηκαν ή ζωγράφισαν το γεφύρι και πρόβαλε ανέκδοτα και άλλα σχέδια, γκραβούρες, αναφορές, εικόνες, κείμενα, απεικονίσεις και μαρτυρίες, έργο πολύχρονης έρευνας.
Η περιοχή λεγόταν και λέγεται “του Μπακάλη η Σκάλα”, λόγω του μικροεμπορίου των τροφίμων από κάποιον (πιθανώς μπακάλη) παντοπώλη, που γινόταν στο πέρασμα. Κάποτε έφιππος καθώς πήγαινε σκόνταψε το άλογο, έπεσε και σκοτώθηκε. Από τότε η περιοχή πήρε το παραπάνω όνομα. Στη φωτογραφία και τις διάφορες απεικονίσεις η περιοχή γύρω από το γεφύρι εμφανίζεται γυμνή από δένδρα και χόρτα. Δεν δικαιολογείται για παρόχθια περιοχή. Λέγεται ότι τα βοοειδή δεν άφησαν τίποτα. Βέβαια το έργο τους συνεχίζεται σήμερα με τη χρήση της νέας τεχνολογίας, χορτοκοπτικά, κλπ.
8.
  Από εδώ πέρασαν πολλοί περιηγητές. Εδώ δολοφονήθηκε το Νοέμβριο του 1822 ο γερουσιαστής και προεστός Παναγιώτης Κρεββατάς από τη μανιάτικη οικογένεια των Γιατράκων. 
Ας δούμε μια παραστατικότατη μαρτυρία για τη δολοφονία του Παναγιώτη Κρεββατά, που έγινε στις 16/11/1822: "Ο Παναγιώτης Κρεββατάς με την πατριωτική του στάση στις 9/20 Ιουλίου 1822 στη σύσκεψη του Αγά στον Αχλαδόκαμπο, υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τη συμμετοχή του στις μάχες εναντίον του Δράμαλη, προκάλεσε το φθόνο και το μίσος των Αγγλόφιλων προεστών που δεν μπορούσαν να του συγχωρήσουν, ότι εγκατέλειψε την τάξη τους και εντάχθηκε στην παράταξη των στρατιωτικών...Στις 16 Νοεμβρίου ο Κρεββατάς αναχωρεί από το Μυστρά για την Ερμιόνη, με τα χρήματα της Επαρχίας που προορίζονταν για τα νησιά. Μαζί του ως συνοδεία, είχε πάρει μόνο οκτώ άνδρες. Η προσωπική του φρουρά η οποία μεταξύ άλλων αποτελείτο και από αρκετούς Πισινοχωρίτες παρέμεινε στην επαρχία λόγω καθυστέρησης της μισθοδοσίας τους. Οι άνθρωποι του Παναγιώτη Γιατράκου, με κύριο οργανωτή τον αδελφό του Γεώργιο, έστησαν ενέδρα στον Κρεββατά στην περιοχή Κυανή Σκάλα κοντά στην γέφυρα Κόπανου και τον δολοφόνησαν. Ένας από τους δολοφόνους πιάστηκε και ομολόγησε στην Τριπολιτσά, αλλά η Κυβέρνηση Μαυροκορδάτου όχι μόνο τους άφησε ατιμώρητους, αλλά και προήγαγε το Γεώργιο Γιατράκο στις 23/1/1823 στο βαθμό του Αντιστράτηγου και στις 2/6/1823 στο βαθμό του Στρατηγού. Ο Θ. Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος στον Κρεββατά είπε: Ο Κρεββατάς ήτον άνθρωπος με νου και πολλά ωφέλιμος για την Πατρίδα|". (13)
9.

Ο Φωτάκος γι' αυτό ονομάζει την περιοχή αυτή “κακή σκάλα”, ο δε Κανέλλος Δεληγιάννης “του Κρεββατά το γεφύρι”. Το όνομα όμως είναι πιθανόν να οφείλεται και στο “χάνι του Κρεββατά”, που ήταν χτισμένο λίγο βορειοανατολικότερα του Βουρλιά (Σελλασία) και ήταν ο τελευταίος σταθμός των ταξιδιωτών από Τρίπολη για Μυστρά, πριν περάσουν το γεφύρι. 
10.

Από εδώ πέρασε και ο Ιμπραήμ στις 31 Αυγούστου του 1825 και βάδισε κατά του Μυστρά, αφού διανυκτέρευσε γύρω και στο χάνι. (14)
Μία ακόμη παραστατικότατη μαρτυρία της δολοφονίας του Παναγιώτη Κρεββατά στον γεφύρι του Κόπανου, από τους Γιατράκους μας δίνει ο Δ. Φωτιάδης: "Κοτζάμπασης του Μυστρά ήταν τότε ο πάμπλουτος Παναγιώτης Κρεββατάς. Ξεχώριζε από τους άλλους προύχοντες του Μοριά για τη μόρφωσή του...Το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία από τον Σωτηράκη Χαραλάμπη...Όταν γίνηκε ο σηκωμός ρίχτηκε από τους πρώτους στον αγώνα...Στην αρχή βρέθηκε κι αυτός στο ίδιο ταξικό στρατόπεδο με τους άλλους προύχοντες του Μοριά...Μα καθώς καθώς ήταν όχι μονάχα άνθρωπος μορφωμένος παρά και τίμιος, δεν άργησε να δει σε ποιο κίνδυνο ρίχνανε την πατρίδα τα συμφέροντα και τα πάθη των αρχόντων...Από τότε με όρκον εσυμφώνησαν να είναι (με τον Κολοκοτρώνη) πάντοτε φίλοι πιστοί και την φιλίαν των αυτήν μόνον εξεχώρησεν ο θάνατος...Καπετάνιος των αρμάτων του Μυστρά ήταν ο Παναγιώτης Γιατράκος. Έντεχνα του παριστάνουν πως κινδύνευε να χάσει το καπετανλίκι του γιατί ο Κρεββατάς, από φιλία προς τον Κολοκοτρώνη, θα έβαζε στο πόστο του τον Νικηταρά. Κι ο Γιατράκος παίρνει την απόφαση να ξεπαστρέψει τον άρχοντα...Στις 16 του Νοέμβρη ο Κρεββατάς ξεκινά από το Μυστρά για την Ερμιόνη, έχοντας μαζί του οχτώ νοματαίους. Όταν έπειτα από μιάμιση ώρα δρόμο έφτασε στο γεφύρι του Κόπανου, πάνω στον Ευρώτα, έπεσε σε χωσιά που του είχαν στήσει ο Γρηγοράκης, ανεψιός του Παν Γιατράκου κι ο Π. Μαλαβαζάκης, τσαούσης του Γιώργη Γιατράκου, μαζί με κάμποσους άλλους. Χτυπήθηκε θανάσιμα και σωριάστηκε από τ' άλογο. Και δεν έφθασεν τούτο εις αυτούς, αλλά τον έγδυσαν κατάσαρκα και τον ετουφέκιζον, καθώς έγραφε τότε, 29 Νοέμβρη 1822, από την Τριπολιτσά ο Παπαφλέσσας στον Νικηταρά". (15)
Υπάρχει και ένας θρύλος, που λέει ότι μια νεράιδα κατοικούσε στα θεμέλια του γεφυριού και δεν άκουσε το θόρυβο από το κατέβασμα του Ευρώτα, το οποίο την έπνιξε. Από τότε το γεφύρι έμεινε έτσι και δεν το έφτιαξε κανένας. Λένε ακόμη, πως τις άγριες νύχτες ακούγονται βογκητά και ότι αυτά είναι το κλάμα της νεράιδας, που δεν πρόλαβε να στηρίξει τα θεμέλια και να γλυτώσει το γεφύρι. Τις γλυκές όμως νύχτες με φεγγάρι ακούγεται το γλυκό τραγούδι της νεράιδας, που θυμάται τις περασμένες όμορφες στιγμές του γεφυριού.
 Υπάρχει και μια αμφιλεγόμενη μαρτυρία για την ύπαρξη κάποιου άλλου γεφυριού στην ίδια περιοχή σε κάποιο χειρόγραφο που γράφτηκε στη Μολδοβλαχία από κάποιον που είχε ακολουθήσει το 1715 τον τούρκικο στρατό, στην προσπάθειά του να ανακαταλάβει την Πελοπόννησο από τους Ενετούς. Η μαρτυρία για τα χαρακτηριστικά του γεφυριού ταιριάζουν με αυτό του Κόπανου και αν δεν πρόκειται για κάποιες πιθανές λαθεμένες εκτιμήσεις, ίσως να βρισκόμαστε σε μια πιθανότητα ύπαρξης πριν από το 1749 (ή 1730) άλλου γεφυριού ή και το πιθανότερο ίσως το γεφύρι του Κόπανου να χτίστηκε στην ίδια θέση με το παλιότερο αναφερόμενο ή ακόμη και να απετέλεσε την προγενέστερη φάση του ίδιου γεφυριού. Λίγο δύσκολο όμως να πρόκειται για άλλο γεφύρι στην ίδια θέση, χωρίς κάποια άλλη μαρτυρία και χωρίς την ύπαρξη κάποιων ιχνών παλιάς γέφυρας, αφού και το χρονικό διάστημα μεταξύ της ύπαρξης του υποτιθέμενου δεύτερου γεφυριού και του σημερινού, του Κόπανου είναι μικρός.
Στην προαναφερόμενη ημερίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Καραβά ο Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Γιάννης Πίκουλας ανέπτυξε επίσης κάποιες πτυχές της ιστορίας του γεφυριού, διορθώνοντας μέσα από την έρευνά του και κατά την εκτίμησή του κάποιες ανακρίβειες της βιβλιογραφίας, όσον αφορά το έτος κατασκευής και την ονοματοδοσία του.Θεωρεί ότι χτίστηκε, κατά τις έρευνές του, το 1730 και ότι το όνομα "κατά τους γηγενείς οφείλεται στο ότι εδώ-ακριβώς λόγω της βραχώδους όχθης- έπλεναν οι γυναίκες τα ρούχα, και ως γνωστόν κύριο εργαλείο τους στο πλύσιμο ήταν ο ξύλινος κόπανος:"
Όλα τα παραπάνω έχουν καταγραφεί στα πρακτικά της ημερίδας που εκδόθηκαν από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καραβά το 2017.
11.
Η εγκατάλειψή του και η αδιαφορία για την ανάδειξη, έστω των λιγοστών ερειπίων, από τους υπεύθυνους και τους τοπικούς φορείς είναι ολοφάνερη, αφού δέντρα και βλάστηση καλύπτουν τα λίγα υπολείμματα του ιστορικού αυτού γεφυριού.
Πρόσφατα με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου Καραβά, καθαρίστηκε και στο μέτρο του δυνατού αναδείχθηκε. Επίσης από τον Σύλλογο διοργανώθηκε στις 07/11/2015 ημερίδα με τον τίτλο "Το Γεφύρι του Κόπανου, αναδεικνύοντας το σπουδαιότερο μνημείο του Ευρώτα" με μεγάλη επιτυχία και το σαφέστατο μήνυμα της δραστηριοποίησης και της συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας και των φορέων της στην ανάδειξη του πολιτισμού και στην συγκεκριμένη περίπτωση την προστασία και την περαιτέρω ανάδειξη του μνημείου, ώστε το ιστορικό γεφύρι του Ευρώτα να καταστεί επισκέψιμο και να μπει στους αρχαιολογικούς και άρα επισκέψιμους χώρους του τόπου μας. 
Σε πολλές χώρες, κυρίως στην Ευρώπη, οι παλιές πέτρινες γέφυρες θεωρούνται και είναι πολιτιστικά μνημεία. Πόλεις και χώρες ακόμη τις έχουν σαν σύμβολο πάνω στα χαρτονομίσματά τους (με πρώτη την Ευρωπαϊκή Ένωση) και τους δίνουν την σημασία και αξία που πρέπει. Δυστυχώς όμως στον τόπο μας αυτή η πραγματικότητα είναι κάτι άγνωστο. Για το λόγο αυτό αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στους ιθύνοντες του Πολιτιστικού Συλλόγου Καραβά για την πρωτοβουλίες τους και την συνεχή αναζήτηση καινούργιων μεθόδων και πρακτικών για την ανάδειξη αυτού σπουδαίου μνημείου της περιοχήςς τους. Μακάρι οι προσπάθειές τους αυτές να βρουν και άλλους μιμητές στη χώρα μας.
12.
Δίπλα στο γεφύρι υπάρχει ο μικρός βυζαντινός ναός του Αγίου Δημητρίου, καλυμμένος και αυτός από οργιώδη βλάστηση.
Τα τέσσερα γεφύρια του Μοριά, Αλφειού στην Καρύταινα, Βαλύρας (Μαυροζούμενας) στη Μεσσηνία, Ρασίνας (Ελληνιστικό γεφύρι) στη Λακωνία και Κόπανου στον Ευρώτα σχολιάστηκαν και σχεδιάστηκαν περισσότερο απ' όλα τ' άλλα από τους ιστορικούς και τους περιηγητές.

13.


Βιβλιογραφία – παρατηρήσεις
  1. Π. Δούκας. “ Η Σπάρτη δια μέσου των αιώνων” 1922, σελ. 20
  2. F.R. De Chateaubriand. “ Ταξίδι στην Ελλάδα” 1806 Εκδόσεις ΔΟΛ 2010
  3. William Mure. “Journal of tour in Greece and the Ionian islands” 1842
  4. Henri Belle. “Voyage en Grece. Trois annes au Grece” 1881
  5. Gustave Flaubert. “Ταξίδι στην Ελλάδα”. 1850. Εκδόσεις ΔΟΛ 2010
  6. Wilhelm Vischer. Erinnerungen und Eindrucke aus Griechenland, Basel 1857 σελ. 402 
    14.
     
  7. Conrad Bursian. Geographie von Griechenland, Leipzig 1872, εκδ. Teubner, τόμος 2, σελ. 114
  8. Πουκεβίλ. Ταξίδι στην Ελλάδα. Πελοπόννησος, σελ 325,326. Εκδόσεις ΣΥΛΛΟΓΗ Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1995
  9. Κ.Π.Δάρμος. Οι αρχαίοι ποταμοί της Πελοποννήσου. Σελ.133, 134 Εκδόσεις ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ. Αθήνα 2007
  10. Ομοίως, σελ.134
  11. Ομοίως, σελ. 134
  12. Βασίλειος Σιακωτός. “Έργα γεφυροποιίας, υδραγωγεία, οικοδομικά συνεργεία και συντεχνίες οικοδόμων στη Βενετοκρατούμενη Πελοπόννησο (1687-1715). Η επισκευή της Γέφυρας της Μονεμβασιάς στα 1700”. “Περί Πετρογέφυρων-Μαστόροι και Γεφύρια”. Γ' Επιστημονική Συνάντηση ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ. Αθήνα 2009. σελ. 21
     
    15

  13.   13.Ηλία Αθ. Λαζάρου, Σμηνάρχου (Τ.Υ.Ε.) ε.α. "ΟΠΙΣΘΕΝ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ" Β΄ ΕΚΔΟΣΗ Τόμος Α΄ Καλαμάτα Ιούλιος 2018
  14.  14. Κ.Π.Δάρμος. Οι αρχαίοι ποταμοί της Πελοποννήσου. Σελ.133 Εκδόσεις ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ. Αθήνα 2007
  15.  15. Δημήτρης Φωτιάδης. Η Επανάσταση του 21. ΄Εκδότης Νίκος Βότσης, 1977. Σελ. 298 και 299.
  Λιθογραφίες – Φωτογραφίες – Σχέδια -        Χάρτες.
  1. 1.Otto Magnus von Stackelberg ( La Grece. Vues Pittoresque et Topographiques. Desinees par O.M. Baron de Stackelberg. Paris 1834). Σχέδιο. Κ.Π.Δάρμος σελ. 132
  2. Tollenaar. Κ.Π.Δάρμος σελ. 133
  3. Andre de Sinety 1847 (Ζωγράφος) για το ταξίδι του δούκα του Montpensier (Paris 1847) Κ.Π. Δάρμος σελ. 133
  4. H. Belle 1874. Σχέδιο. Κ.Π.Δάρμος σελ. 133
  5. F. Boissonas (μετά την κατάρρευση του 1902) Φωτογράφος – περιηγητής. Φωτογραφία του 1903. Κ.Π.Δάρμος σελ. 133
  6. Χαρακτικό Prosper Baccuet
  7. Χάρτης Γαλλικής επιστημονικής αποστολής.
  8. Η μοναδική φωτογραφία του γεφυριού πριν γκρεμιστεί. Δημοσιεύτηκε στο Ernst Reisinger. Schilderungen deutscher reisender. Leipzig. Insel-Verlag,1923. Στην κορυφή του τόξου διακρίνεται η θέση της κτητορικής επιγραφής.
  9. Σχέδιο William Mure. Journal of a Tour in Greece and the Ionian islands, 1842.
  10. Murray. London 1819. The works of Lord Byron.
  11. Χαρακτικό του Christofer Wordsworth. Greece, Descriptive and Historical. London 1839. 
  12. Χαρακτικό του Penny Magazine, 03/08/1833.
  13. Louis-Francois Cassas. Λούβρο, Παρίσι. Σχέδια των γεφυριών της Άρτας και του Κόπανου.
  14. Χαρακτικό του J. Langlume, 1850.
  15. Χάρτης της Β. Λακωνίας του 1841 με τη θέση του γεφυριού του Κόπανου. Reisen und Reiseroyten durch Griechenland Dr. Ludwig Ross.
Δείτε τα παρακάτω videos για την ανάδειξη του γεφυριού του Κόπανου:


Τρίτη 19 Δεκεμβρίου 2017

Χρόνια πολλά με υγεία και χαρά

Το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου (ΑΓΠ)
  και η
   βιοτεχνία αργυροχρυσοχοίας
     Αφοί  Κ. Χατζηγεωργιάδη οε
    Μιλτιάδου 7 Αθήνα 10560
   σας εύχονται  

Καλές γιορτές
                               Καλή χρονιά                                   
                                                                         με Υγεία και Χαρά.
               Φέτος με το ιστορικό γεφύρι της Καρύταινας.


Τρίτη 14 Νοεμβρίου 2017

Μεγάλο Πετραλέϊκο γεφύρι ή γεφύρι στο μύλo Koυτσόπουλου. Δίβρη Ηλείας.

  "...εδώ στη Δίβρη τα περισσότερα σπίτια τάχουν χτίσει λαγκαδινοί μαστόροι, οι οποίοι μέχρι το 1955 έχτισαν και το δικό μου, το τελευταίο σπίτι του πατέρα μου. Ήτανε το μπουλούκι του Τριανταφυλάκου από τα λαγκάδια. Έκτοτε τα σπίτια χτίζονταν από ντόπιους μαστόρους... θυμάμαι, εγώ ήμουν τότε στην ηλικία των 13 ετών, ότι μας έβαζε ο πατέρας μου μαζί με τα μαστορόπουλα, είχανε καμιά δεκαριά με γαϊδούρια και μουλάρια και μετέφεραν τα υλικά και κοντά σ' αυτούς είχα και εγώ ένα γαϊδουράκο και πήγαινα με τα μαστορόπουλα...και ήτανε εξαιρετικοί ανθρώποι. Θυμάμαι και τη μακαρίτισσα τη μάνα μου, που τους μαγείρευε και την ευχαριστούσανε γιατί κανονικά έπρεπε να μαγειρεύουν οι ίδιοι το φαγητό τους. Αλλά επειδή η μάνα μου τους έβλεπε έτσι ας πούμε, κάθε μέρα τους έφτιαχνε και μια κατσαρόλα φαγητό."

  Βρίσκεται στην περιοχή Λαγκάδα, στην Δίβρη και είναι ένα πανέμορφο γεφύρι με επίπεδη επιφάνεια διάβασης, μια σειρά θολίτες, ημικυκλικό, με ρημαγμένα στηθαία, δίπλα στον μύλο Κουτσόπουλου, επί του Διβριώτικου χειμάρρου.
  Δεξιά, από κατάντη, υπάρχει μικρή καμάρα που διοχετευόταν το νερό του μύλου στο ποτάμι, τότε που ο μύλος δούλευε.
Το γεφύρι από κατάντη. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

   Ο ντόπιος γιατρός και φίλος Σωτήρης Σωτηρόπουλος, ένας άνθρωπος  που έχει αφιερώσει όλη του τη ζωή στο να περισώσει και να αναβιώσει τον πολιτισμό της περιοχής, Πρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου Δίβρης, μας δίνει τις παρακάτω σημαντικές πληροφορίες για το γεφύρι αυτό αλλά και την περιοχή γενικότερα.:
  “ Το γεφύρι αυτό είναι στην περιοχή Λαγκάδα και ήτανε η γειτονιά της μεγάλης πολιτικής οικογένειας των Πετραλαίων. Το πιθανότερο, απ' ότι έχω ακούσει από τους γεροντότερους χτίστηκε μεταξύ 1900-1910. Ήταν τότε που οι Πετραλαίοι ήθελαν να περάσουν τον αυτοκινητόδρομο προς τα Καλάβρυτα, Τριπόταμα-Καλάβρυτα, να ενώσει δηλαδή τον Πύργο Ηλείας με την περιοχή των Καλαβρύτων, μετά το 1905 γιατί μέχρι το 1905 υπήρχε αυτοκινητόδρομος μέχρι το σπίτι της άλλης πολιτικής οικογένειας, των Στεφανοπουλαίων. Εκεί υπήρχε μια διαμάχη μεταξύ των δύο οικογενειών, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να συμφιλιωθούν, γιατί ήταν πολιτικοί αντίπαλοι οι Πετραλαίοι με τους Στεφανοπουλαίους, και αποφάσισαν τελικά να γίνει ο δρόμος στη μέση ακριβώς, μεταξύ των δύο πολιτικών τζακιών, που υπάρχει και σήμερα που περνάει από την αγορά της Δίβρης. 
 
Σωτήρης Σωτηρόπουλος. (Φωτο: ΑΓΠ).
Έτσι το γεφύρι αυτό έμεινε ανενεργό και δεν πέρασε αυτοκίνητο. Παραπάνω υπάρχει και ένα δεύτερο γεφύρι, μικρότερο βέβαια, πάλι για να περάσει το αυτοκίνητο την εποχή εκείνη. Η περιοχή αυτή όπως βλέπετε γύρω-γύρω είναι μια εξαιρετικού κάλλους περιοχή. Εδώ υπήρχαν οι μπαρουτόμυλοι της οικογένειας Πετραλιά, οι οποίοι ήταν αλευρόμυλοι κατ' αρχήν ή ταμπακόμυλοι και στη συνέχεια μπαρουτόμυλοι την εποχή πριν το 1821 και έδιναν μπαρούτι -μαζί με τους Δημητσανίτικους μύλους στον αγώνα του '21- με έξοδα, δαπάνες δηλαδή της οικογένειας Πετραλιά, ο ένας εκ των οποίων ήταν και οπλαρχηγός, ο Αγγελής Πετραλιάς, ο οποίος έφερνε από την Ιταλία μέσω επτανήσων το νίτρο και μαζί με την ασφάκα εδώ, ασφάκα βάζαν ως έκδοχο, φτιάχνανε τη μπαρούτι, η οποία πήγαινε στους αγωνιστές του '21. Αυτά είναι καταγεγραμμένα σε ιστορικά βιβλία, τον ιστορικό Κόκκινο και άλλους ιστορικούς. Ήτανε πολλοί μύλοι, ήτανε εφτά μύλοι στη σειρά, νερόμυλοι και ταμπακόμυλοι. Τώρα αυτή τη στιγμή, ο μόνος μύλος που υπάρχει είναι αυτός που βλέπετε πίσω μου και ο οποίος είναι και αυτός ανενεργός, οι άλλοι είναι ερείπια, δυστυχώς, και δεν καταφέραμε εμείς οι ντόπιοι να τους διατηρήσουμε. Υπάρχει ελπίδα στο μέλλον να κάνουμε και αυτό το έργο ευποιίας, να αναβιώσουμε έστω τους 2-3 από τους μύλους, από τους εφτά που υπήρχαν στην περιοχή. Πετραλαίϊκο ήταν το γεφύρι και το ένα και το άλλο. (Οι νερόμυλοι ήταν για πολλά χρόνια σημείο συνάντησης των κατοίκων της περιοχής.  Εκεί μάθαιναν όλα τα νέα, γινόντουσαν οι γνωριμίες και οι επαφές και αποτελούσε το μέρος της κοινωνικοποίησης των Διβριωτών, που τότε ήταν μια πολυάνθρωπη κωμόπολη).
Μύλος  Κουτσόπουλου. (Φωτο: ΑΓΠ).

Επειδή όμως ένας Κουτσόπουλος εδώ από τους Πετραλαίους, πήρε τον ένα μπαρουτόμυλο, στα θεμέλια του οποίου έκανε το σπίτι του, έκανε δίπλα αυτό το μύλο και λέγεται μύλος Κουτσόπουλου. Μίμη Κουτσόπουλου, έτσι λέγεται. Αυτό το ρέμα λέγεται Διβριώτικος χείμαρρος, είναι το ποτάμι της Κλομποκής που λέμε, που πηγαίνει προς το άλλο γεφύρι της Κλομποκής, που το έχετε αποτυπώσει σ' ένα πολύ καλό βίντεο, μαζί το είχαμε αποτυπώσει βεβαίως. Μαζεύει τα νερά τριών παρακλαδιών, ας το πούμε. Είναι το ποτάμι του Βορδολιού,το οποίο θα το δούμε και αυτό, το ποτάμι της Τρίσκας και αυτό θα το δούμε και το ποτάμι του Βαμβακά ή Λευκανία, όπως λέγεται. Και χύνεται βεβαίως ο Διβριώτικος χείμαρρος, μαζί με κανά δύο άλλους κλάδους, εδώ του Γαβροβίκου και ένα άλλο, χύνονται στον Ερύμανθο. Το πιθανότερο να χτίστηκε από λαγκαδινούς μαστόρους. Εδώ στη Δίβρη τα περισσότερα σπίτια τάχουν χτίσει λαγκαδινοί μαστόροι, οι οποίοι μέχρι το 1955 έχτισαν και το δικό μου, το τελευταίο σπίτι του πατέρα μου. Ήτανε το μπουλούκι του Τριανταφυλάκου από τα λαγκάδια. Έκτοτε τα σπίτια χτίζονταν από ντόπιους μαστόρους. Πολλά σπίτια έχουν χτίσει λαγκαδινοί μαστόροι και επίσης Ηπειρώτες και η διαφορά τους ήτανε στα παράθυρα. Οι Ηπειρώτες είχανε, απ' ότι τουλάχιστον μας είχαν πει οι γεροντότεροι, σαν ενδεικτικό ότι ο ακρογωνιαίος λίθος ενωνόταν με πελεκητές πέτρες με το παράθυρο. Αυτό έχουμε σε 3-4 σπίτια, που ενδεχομένως έγιναν από Ηπειρώτες μαστόρους. Για το μπουλούκι του Τριανταφυλάκου θυμάμαι, εγώ ήμουν τότε στην ηλικία των 13 ετών, ότι μας έβαζε ο πατέρας μου μαζί με τα μαστορόπουλα, είχανε καμιά δεκαριά με γαϊδούρια και μουλάρια και μετέφεραν τα υλικά και κοντά σ' αυτούς είχα και εγώ ένα γαϊδουράκο και πήγαινα με τα μαστορόπουλα. Ήταν μια εκπληκτική εικόνα για τη Δίβρη. Γιατί η Δίβρη είχε και αμαξιτό δρόμο, είχε και αυτοκίνητα την εποχή εκείνη και ήλθε από τα λαγκάδια αυτό το μπουλούκι του Τριανταφυλάκου με έναν κάποιον άλλον μαστρο-γιώργη, δεν θυμάμαι το άλλο. Το Τριανταφυλάκος ήταν παρανόμι, δηλαδή δεν ήταν το κανονικό του όνομα. Το κανονικό του δεν το ξέρω, ήταν παρατσούκλι. Και ήτανε εξαιρετικοί ανθρώποι. Θυμάμαι και τη μακαρίτισσα τη μάνα μου, που τους μαγείρευε και την ευχαριστούσανε γιατί κανονικά έπρεπε να μαγειρεύουν οι ίδιοι το φαγητό τους. Αλλά επειδή η μάνα μου τους έβλεπε έτσι ας πούμε, κάθε μέρα τους έφτιαχνε και μια κατσαρόλα φαγητό. Τελειώνοντας ήθελα να πω, επειδή αυτή η περιοχή είναι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, έχει πάρα πολλά νερά, έχει ιστορία, εμείς σαν Πνευματικό Κέντρο έχουμε προγραμματίσει από πάρα πολλά χρόνια να γίνει εδώ κάτι παρόμοιο, που έγινε στη Δημητσάνα με το μουσείο υδροκίνησης.
 
Η επίπεδη επιφάνεια διάβασης. (Φωτο: ΑΓΠ).
 Είχαμε κάνει προεργασία, είχαμε κάνει και μια αναπτυξιακή εταιρία αλλά δυστυχώς ο ιδιοκτήτης της περιοχής, ο φίλος μου ο Νίκος ο Κουτσόπουλος πέθανε πριν από 4 χρόνια και έτσι έμεινε αυτό στα σχέδια. Εν τούτοις όμως και για τη μνήμη του Νίκου αλλά και γιατί το Πνευματικό Κέντρο εξακολουθεί να κάνει έργα ευποιίας εδώ στην γενέτειρα, σκεφτόμαστε αυτό να το προχωρήσουμε, να γίνει κάτι σημαντικό και να ενωθεί βεβαίως όλος ο χώρος αυτός και με το μουσείο Πετραλιά, δηλαδή το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης και Πολιτισμού, που εγκαινιάστηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στις 29 Απριλίου αυτού του χρόνου και το οποίο είναι ένας εξαιρετικός χώρος επίσκεψης και για μαθητές και για επισκέπτες. Να ενοποιηθεί ο χώρος αυτός και να γίνει πραγματικά ένα κόσμημα για την περιοχή.”

 Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι: 
 

Τρίτη 7 Νοεμβρίου 2017

Dezful old bridge. Khouzestan - Iran.

   Βρίσκεται μέσα στην πόλη Dezful, στον νοτιοδυτικό Ιράν, στην επαρχία του Χουζεστάν (Khouzestan), της οποίας μαζί με τους νερόμυλους και το μουσείο νερού αποτελούν εμβληματικά μνημεία.
Dezful bridge. Khouzestan. IRAN. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
  Είναι από τις πιο παλιές πέτρινες γέφυρες στον κόσμο χτισμένη το 260 μ.χ. κατά την περίοδο των Σασσανιδών, περίπου 1.750 χρόνια πριν.
Είναι ο ίδιος βασιλιάς ο Shapur ο Μέγας (240-270 μ.χ.), που χρησιμοποίησε 70.000 αιχμαλώτους Ρωμαίους όταν τους συνέλαβε κατά την μάχη της Έδεσσας της Μεσοποταμίας που διοικούσε ο Βαλεριανός για να τη χτίσουν, όπως ακριβώς έγινε και με την αντίστοιχη γέφυρα-φράγμα στην κοντινή πόλη Shustar του Χουζεστάν.
Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Πήρε τρία χρόνια για να την χτίσουν και οι ρωμαϊκές επιρροές είναι εμφανείς ενώ έχει υποστεί αρκετές επιρροές και συντηρήσεις κυρίως επί Ισλαμικής περιόδου, παραμένοντας σε χρήση ακόμα για τα μικρά αυτοκίνητα.
Γεφυρώνει τον ποταμό Ντέζ, ενώνοντας τις δύο πλευρές της πόλης, με στηθαία και το μήκος της να φτάνει τα 410 μέτρα.
Τα 15 τόξα της και τα 14 ανακουφιστικά παράθυρα, όλα οξυκόρυφα, πατάνε σε υπερμεγέθη βάθρα με τους αναγκαίους προβόλους.
Κάποια τόξα αριστερά από ανάντη έχουν γκρεμιστεί και αντικατασταθεί σχετικά πρόσφατα με τσιμεντένια κατασκευή, εντελώς όμως ακαλαίσθητη, αλλοιώνοντας την όλη κατασκευή.
Με το φίλο Majid Saedifar. (Φωτο: ΑΓΠ)

Ο ντόπιος Majid Saedifar μας λέει για την γέφυρα:
«Όπως μπορείτε να δείτε η σπουδαία αυτή γέφυρα έχει χτιστεί πριν περίπου 1700 χρόνια, την περίοδο των βασιλιάδων της δυναστείας των Σασσανιδών. Αυτή η πλευρά (η τσιμεντένια) έχει χτιστεί 100 χρόνια πριν. Μπορείτε να δείτε την ποιότητα της κατασκευής, πόσο ωραία είναι. Το όνομά της είναι Dezful και το ποτάμι Dez. Κατασκευάστηκε πριν 1700 χρόνια. Επιτρεπόταν διέλευση οδηγών πάνω της, αλλά ατυχώς πριν 7 χρόνια απαγορεύτηκε η οδήγηση πάνω στη γέφυρα».  

Περισσότερα για το γεφύρι Dezful στο παρακάτω video: 

Πέμπτη 12 Οκτωβρίου 2017

Εκδήλωση για τα γεφύρια των λαγκαδινών μαστόρων στα Λαγκάδια.

    Στις 12/08/2017 πραγματοποιήθηκε στα Λαγκάδια Γορτυνίας από το «Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου (ΑΓΠ)» και με ευθύνη του «Συνδέσμου των εν Αθήναις Λαγκαδινών», εκδήλωση-παρουσίαση των γεφυριών των φημισμένων λαγκαδινών μαστόρων της πέτρας.
Ταυτόχρονα, έγινε η παρουσίαση του ημερολογίου του 2018 με επιμέλεια του ΑΓΠ, που είναι αφιερωμένο σε κάποια σπουδαία γεφύρια των λαγκαδινών.
Από την εκδήλωση στα Λαγκάδια. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου).
   Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης-παρουσίασης προβλήθηκαν videos και φωτογραφίες των γεφυριών των λαγκαδινών μαστόρων, ενώ από τον Πρόεδρο του «Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών» Σπύρο Μαντά έγινε εκλαϊκευμένη παρουσίαση της ανατομίας ενός πέτρινου γεφυριού.
 
«…Ο τόπος μας είναι όλο βουνά», έγραφε ο Σεφέρης.
Πολλά τα βουνά της Πελοποννήσου.
Και πολλά τα γεφύρια κάθε είδους.

Χτισμένα από τα «μπουλούκια» ή «συνάφεια» ή «κομπανίες» λαϊκών μαστόρων, των φημισμένων Λαγκαδινών μαστόρων, με τη συνθηματική τους γλώσσα, που την ανακάλυψαν και τη χρησιμοποιούσαν για τα «συμφέροντά τους» όπως έλεγαν, αποτελούν τρανό παράδειγμα γνήσιας λαϊκής αρχιτεκτονικής. 
 Με τη γραμμή που εφάρμοσαν, μπόρεσαν να ισορροπήσουν άριστα το σεβασμό προς το ορεινό, δυσπρόσιτο, αλλά  πανέμορφο Αρκαδικό και όχι μόνο τοπίο, με τις ανάγκες των κατοίκων.
 
Με πλούσια κληρονομιά την πέτρα (σπουδαία η Αρκαδική πέτρα, μονωτική, χωρίς υγρασία, κρατάει ζέστη και προφυλάσσει από το κρύο), με κληρονομιά την πέτρα λοιπόν, γυρίζουν σε μπουλούκια, από πόλη σε πόλη και από χωριό σε χωριό και χτίζουν σπίτια, εκκλησίες, γεφύρια, σχολεία, βρύσες, μύλους, μοναστήρια, πεζούλες, πλατείες, πύργους, κάστρα, καμπαναριά, τα πάντα.
Σπανιότατα, στις κατασκευές τους οι Λαγκαδινοί «υπέγραφαν» πάνω σε πλάκες, που εντειχίζονταν σ’ ένα γεφύρι, στην προκειμένη περίπτωση.
Αν όμως κάποιες επιγραφές των πρωτομαστόρων αυτών χάθηκαν, είναι η λαϊκή παράδοση, που φρόντισε να διασώσει κάποια απ’ αυτά τα ονόματα και από στόμα σε στόμα, να φτάσουν σε μας.
Βλέπετε, όπως είπαμε πριν, οι λαϊκοί αυτοί τεχνίτες, ελάχιστα νοιάζονταν για την υστεροφημία τους.
Το ημερολόγιο του 2018. (Επιμέλεια Αρχείου Γεφυριών Πελοποννήσου).
Ας γνωρίσουμε τώρα, κάποια από τα γεφύρια – έργα Λαγκαδινών, μέσα από 17 απ’ αυτά, από τα τόσα που έχτισαν, αφού ο χρόνος και ο χώρος δεν μας επιτρέπει να τα αναφέρουμε όλα…»…

Δείτε το ημερολόγιο 2018 με τα γεφύρια των λαγκαδινών μαστόρων στο παρακάτω video:
 

Κυριακή 8 Οκτωβρίου 2017

Εκδήλωση για τα πέτρινα γεφύρια του Ερύμανθου στο Λειβάρτζι.


   Πραγματοποιήθηκε στο Λειβάρτζι Καλαβρύτων, από το "Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου" (ΑΓΠ), την Τρίτη 8 Αυγούστου του 2017, στον ξενώνα «Γρέκι», με ευθύνη του «Συλλόγου Λειβαρτζινών Αθήνας» και του «Κέντρου Λαογραφίας και Λειβαρτζινής Παράδοσης» εκδήλωση αφιερωμένη στα «Πέτρινα γεφύρια του Ερύμανθου».
Από την εκδήλωση-παρουσίαση στο Λειβάρτζι (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου).

   Ταυτόχρονα με την ομιλία προβλήθηκαν videos και φωτογραφίες των γεφυριών του Ερύμανθου και της περιοχής.

«…Ερύμανθος!!!
Βουερός, ορμητικός και άγριος.
Ερύμανθος ή Ντοάνα.
Κυλάει από βορά προς νότο, καθορίζοντας Αρκαδία και Ηλεία.
Απόλυτα δεμένος, λόγω ύδρευσης και άρδευσης, με τη ζωή και τη δράση μισής εκατοντάδας χωριών και οικισμών από την παλιά ακόμη εποχή και τραγουδισμένος λόγω της απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς, γοητείας, πανίδας και χλωρίδας των παραποτάμιων περιοχών του.
Τόπος θεών, ημίθεων, νυμφών και ανθρώπων.
Εδώ λουζόταν και κυνηγούσε η Άρτεμις, λατρευόταν η Αφροδίτη, τραγουδούσαν μαγεύοντας οι νύμφες και εδώ έζησαν ο Ηρακλής και ο ίδιος ο Ερύμανθος (Λατρευόταν σαν θεός από τους κατοίκους της Ψωφίδας).

Υμνήθηκε από τον Πολύβιο, τον Παυσανία και άλλους, γράφτηκαν πολλά από Έλληνες και ξένους περιηγητές, αποτυπώθηκε από σπουδαίους φωτογράφους, ενώ σπουδαίοι πολιτισμοί έχουν ακμάσει στην ευρύτερη περιοχή. Ψωφίδα και Θέλπουσα, είναι μερικοί απ’ αυτούς που σημάδεψαν την Ελληνική ιστορία.
Το άγριο και συνάμα όμορφο τοπίο καθόλου δεν εμπόδισε την ανθρώπινη επικοινωνία.
Αντίθετα, ένα θαυμαστό πλέγμα οδικού δικτύου, λειτουργικό και συγχρόνως αισθητικό, έφτασε σε υψηλότατα επίπεδα ανάπτυξης, διατηρημένο σε σχετικά καλή κατάσταση μέχρι τις μέρες μας.
Βασικά συστατικά αυτού, ήταν τα πέτρινα γεφύρια, ιερή παρακαταθήκη για μας, στα μονοπάτια και τους δρόμους, που πάνω τους πάτησε και αναπτύχθηκε η ζωή του ανθρώπου.

Τα μονοπάτια αυτά συμπληρώθηκαν με χάνια, στολίστηκαν με πέτρινες βρύσες και συντροφεύτηκαν από μύλους και νεροτριβές.
Στον Αροάνοιο, στο Νουσαίτικο ποτάμι, στον Σειραίο ή Βερτσιώτικο, στο Διβριώτικο ποτάμι ή ρέμα Κλομποκής, στο Μοστενιτσάνικο και στα άλλα ρέματα που χύνονται στον Ερύμανθο, βρίσκεις όλα τα παραπάνω θαυμαστά δείγματα, φτιαγμένα με μεράκι, φαντασία και περίσσια μαστοριά από τους γνωστούς λαϊκούς μαστόρους της εποχής και του τόπου, με κύριο εκφραστή τους φημισμένους Λαγκαδιμούς μαστόρους της πέτρας.
Φίλες και φίλοι,
22 γεφύρια στέκουν και γεφυρώνουν τον Ερύμανθο και τους παραποτάμους του. 7 ακόμα δεν υπάρχουν. Είναι γκρεμισμένα και μόνο ίχνη τους μπορούμε να διακρίνουμε και όχι σε όλα. 1 είναι χωμένο.
Η φύση, ο χρόνος και ο Ερύμανθος, είπαμε, είναι δύστροποι και αδυσώπητοι και δεν συγχωρούν λάθη ανθρώπινα και αδυναμίες…»....
Δείτε το παρακάτω video της ομιλίας

Παρασκευή 29 Σεπτεμβρίου 2017

Πολύτοξη γέφυρα στον Σελινούντα

  Βρισκόταν στην πεδιάδα της Αιγιαλείας κοντά στις εκβολές του ποταμού Σελινούντα. Την αναφέρει ο Pacifico ενώ φαίνεται ότι την είχε δει και ο Πουκεβίλ. Ίχνη της υπάρχουν στη θέση “Παλιοκαμάρες”.
  Ο Τσελεμπή (Eyliya Celebi 1611-1684, Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής) αναφέρει δύο γέφυρες με 9 καμάρες όπως και ο Hobhouse που λέει ότι “...μέσα από την πεδιάδα, από ένα μεγάλο άνοιγμα στους λόφους, κυλάει ένας ποταμός πλατύς αλλά όχι βαθύς, πάνω από τον οποίο υπάρχει ένα γεφύρι” (1)
  Μεταξύ των παραπάνω υπάρχει διαφωνία ως προς τον αριθμό των τόξων ακόμη και του αριθμού των γεφυριών. Φαίνεται όμως ότι η θέση δικαιολογεί την ύπαρξη μεγάλης γέφυρας με πολλές καμάρες. 
Ίχνη της γέφυρας στη θέση "Παλιοκαμάρες". (Φωτο: Ηλ. Κόνδης)
   Ως προς τον αριθμό των τόξων πιο πιστευτός μάλλον είναι ο Πουκεβίλ γιατί ο Τσελεμπή είχε την τάση να φουσκώνει τα πράγματα.
  Στην ιστορία της πόλης του Αιγίου αναφέρεται ότι το 1860 έγινε ένας καταστροφικός σεισμός που έπληξε την περιοχή και άλλαξε και την κοίτη του ποταμού Σελινούντα. Είναι πολύ πιθανόν να καταστράφηκε τότε η γέφυρα και τα ίχνη της να εξαφανίστηκαν σε μεταγενέστερο χρόνο.
  Υπάρχει σχετική φωτογραφία του 1979, παρ΄όλα αυτά, του Ήλ. Κόνδη σε βιβλίο για την αρχαία Ελίκη, που δείχνει υπολείμματα γέφυρας που πιθανόν να είναι η παραπάνω γέφυρα, στη θέση "Παλιοκαμάρες."

Σημειώσεις-Βιβλιογραφία
(1). Κ.Π..Δάρμος. Οι αρχαίοι ποταμοί της πελοποννήσου. Εκδόσεις ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ . Αθήνα 2007. Σελ. 74

Παρασκευή 22 Σεπτεμβρίου 2017

Γεφύρι στο "Πετρωτό".

   Το συναντάμε στη θέση “Πετρωτό”, έξω από το Κακοτάρι στον κακοτράχαλο αγροτικό δρόμο προς Κρυόβρυση και συνδέει τους συνοικισμούς “Ντιναίϊκα” και “Ζοωδότι”.  
Το γεφύρι στη θέση "Πετρωτό". (Φωτο: ΑΓΠ).

   Είναι χτισμένο σ' ένα παρακλάδι του Πηνειού, που οι πηγές του βρίσκονται στο πιο ψηλό χωριό της Ηλείας την Κρυόβρυση (Βερβινή ή Δερβινή) κάτω από το κάστρο της Οχιάς. (1)
Πρόκειται για ένα μονότοξο, οξυκόρυφο γεφύρι, που το δεξί του βάθρο από κατάντι πατάει σε βράχο, με καλντεριμωτή-ανηφορική επιφάνεια διάβασης, με μια σειρά  θολίτες, χωρίς στηθαία και λέγεται ότι χτίστηκε και αυτό από τον οπλαρχηγό του Ωλωνού του '21, Γιαννιά, πιθανότατα από τους σπουδαίους λαγκαδινούς μαστόρους, όπως και το Κακοταραίϊκο γεφύρι.
  Ο Γιώργος Γιαννιάς (Γιαννόπουλος) ή Ντελής ή Δελής (τρελός) Γιώργης (...-13/06/1821), ήταν γιος του Κων/νου Γιαννιά από την Προστοβίτσα Τριταίας, που το 1807 πιάστηκε, στο γεφύρι στη θέση "Πετρωτό" κατά μαρτυρίες των ντόπιων πηγαίνοντας να βρει γιατρό για να γιατρευτεί από κάποιο τραυματισμό του με τους Οθωμανούς και κρεμάστηκε στην Πάτρα έπειτα από προδοσία του κουμπάρου του, όπως λέει και το δημοτικό τραγούδι:
Κουμπάροι φάγαν' το Γιαννιά,
Κουμπάροι και τον Ζαχαριά”.
Η παράδοση λέει ότι τον Γ. Γιαννιά τον κρέμασαν σε μια "μελικοκοκκιά", στην σημερινή πλατεία Ομονοίας της Πάτρας.
   Οι διαστάσεις του είναι:
 Άνοιγμα καμάρας:           7,20 μ
Ύψος:                              4 μ
Πλάτος:                           2,55 μ
Μήκος:                           15,40 μ
Πλάτος καμαρολιθιού:   0,50 μ
Το "Πετρωτό" από κατάντη. Φωτο: ΑΓΠ)

   Στα μεγάλα κατεβάσματα του Πηνειού το γεφύρι σχεδόν σκεπάζεται, αλλά αντέχει λόγω της γερής κατασκευής του, αν και δέχεται μεγάλες πιέσεις από τόνους νερού.
Είναι πανέμορφο και τελευταία έχει επισκευασθεί και βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση.
  “Αυτό είναι ξέκαμπο” μας είπαν κάποιοι ντόπιοι τσοπάνηδες, στον κάμπο δηλαδή και μπορούμε να το φωτογραφίσουμε.

Σημειώσεις-παρατηρήσεις.
(1). Το κάστρο της Οχιάς βρίσκεται σε έναν απότομο λόφο του Σκιαδοβουνίου, επί της δεξιάς όχθης του Πηνειού, Β.Δ, του Κακοταρίου και Ν.Δ. των Τσιπιάνων. Ήταν ένα στρατηγικό σημείο που έλεγχε τις μετακινήσεις και τον ανεφοδιασμό της περιοχής γενικότερα. Πρόκειται για ένα σπουδαίο κάστρο Βυζαντινής ή Ενετικής περιόδου, ερείπια του οποίου υπάρχουν διάσπαρτα στην περιοχή.

Δείτε το "Πετρωτό" στο παρακάτω video: