Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου

Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου
Πετρογέφυρα: διαδρομές...της φύσης τα καμώματα...δημιουργήματα...μνήμες...αναφορές...βιώματα

Τιμή στους μάστορες, που άφησαν με τα εμπνευσμένα έργα των χεριών τους το ίχνος τους στην ιστορία της νεοελληνικής αισθητικής, σμιλεύοντας την πέτρα και δαμάζοντας το νερό της Πελοποννησιακής γης, με την απαράμιλλη τεχνική τους, τη φλόγα της ψυχής τους και το σεβασμό στη φύση.
Ας γνωρίσουμε αυτούς και τα έργα τους.

Κυριακή 23 Μαρτίου 2014

Τα πέτρινα γεφύρια του Νέδοντα στη Μεσσηνία

"Ο ποταμός Νέδοντας συλλέγει τα νερά του από τρεις λεκάνες. Από τη νότια λεκάνη, στην οποία είναι χτισμένα αριστερά και δεξιά τα χωριά Λαδά και Καρβέλι, από την κεντρική λεκάνη, στην οποία είναι τα χωριά Αρτεμισία, Πηγές και Αλαγονία και από τη βόρεια λεκάνη, στην οποία είναι χτισμένο το χωριό Νέδουσα".

Πέντε γεφύρια ενώνουν τις όχθες του Νέδοντα και των παραποτάμων του. Ας τα γνωρίσουμε.
 
Γεφύρι Αγίου Πολυκάρπου.

  Εξάτοξο χτισμένο το 1901, όπως λέγεται από Λαγκαδινούς μαστόρους  στην κεντρική λεκάνη των πηγών του Νέδοντα και επί δημαρχίας του τότε Δημάρχου Αλαγωνίας Χρήστου Β. Μασουρίδη. Το μήκος και η μορφή του διαμορφώθηκε από το πλάτος της κοίτης του Νέδοντα.
   Πρόκειται για ένα πανέμορφο και εντυπωσιακό γεφύρι,  σε καλή κατάσταση, χτισμένο με την χαρακτηριστική γκρίζα πέτρα της περιοχής, με ομοιόμορφα, ημικυκλικά και ισομεγέθη τόξα, που ενώνουν με τρόπο ασφαλή τις όχθες του Νέδοντα και μια σειρά καμαρολιθιών (θολίτες). 
Γεφύρι Αγίου Πολυκάρπου. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
  
 Τα στηθαία έχουν υποστεί κάποιες φθορές αφού μερικές πέτρες λείπουν, ενώ ζημιές έχουν υποστεί τα δύο πρώτα τόξα στη βάση του νότιου τμήματος του γεφυριού. Η βάση του ήταν καλντεριμωτή, ίχνη του οποίου διακρίνονται στην  επιφάνειά του, ενώ από ανάντη έχει στρογγυλούς προβόλους για τη μείωση της έντασης του νερού σε περιόδους κατεβασμάτων.
   Εξυπηρετούσε κυρίως τους κατοίκους των χωριών Τσερνίτσας (Αρτεμισίας), Μικρής Αναστάσοβας (Πηγών) και Σίτσοβας (Αλαγονίας).
Ηλίας Αθ. Λάζαρος. (Φωτο: ΑΓΠ)

Βρίσκεται στη θέση Άγιος Πολύκαρπος ή “Χάνι Λαγού” , τέσσερα περίπου χιλιόμετρα πριν τη Νέδουσα, εντός όμως των ορίων της τοπικής κοινότητας Αρτεμισίας του δήμου Καλαμάτας.
   Ο Σμήναρχος ε.α. Ηλίας Αθανασίου Λάζαρος από την Αρτεμισία (Τσερνίτσα) μας λέει για το γεφύρι, την ιστορία του και την ευρύτερη περιοχή:
  “Ονομάζομαι Ηλίας Λάζαρος του Αθανασίου και κατάγομαι από την τοπική κοινότητα Αρτεμισίας του δήμου Καλαμάτας. Θα σας δώσω λίγες πληροφορίες για τα γεφύρια, τα οποία βρίσκονται στους παραπόταμους και τον ποταμό Νέδοντα. Βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή στο εξάτοξο γεφύρι του Αγίου Πολυκάρπου. Βρίσκεται εντός των ορίων της τοπικής κοινότητας Αρτεμισίας του δήμου Καλαμάτας. Χτίστηκε το 1901 επί δημαρχοντίας του Χρήστου Βασιλείου Μασουρίδη, Δημάρχου του τότε δήμου Αλαγωνίας.
   Από το γεφύρι αυτό περνάνε τα νερά, τα οποία συγκεντρώνονται από τη βόρεια λεκάνη του ποταμού Νέδοντα, που είναι χτισμένο το χωριό Νέδουσα που παλιότερα λεγόταν Μεγάλη Αναστάσοβα. Ονομάζεται Αγίου Πολυκάρπου από το ομώνυμο εκκλησάκι, που υπάρχει εδώ δίπλα, ο Άγιος Πολύκαρπος ή Ζωοδόχου Πηγής. Εορτάζει και του Αγίου Πολυκάρπου και της Ζωοδόχου Πηγής. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες έχει χτιστεί από λαγκαδινούς μαστόρους. Δεν είμαι όμως βέβαιος γι' αυτό. Κάτι τέτοιο έχω ακούσει αλλά δεν είναι κάπου καταγεγραμμένο. 
Οι μεσαίες καμάρες. (Φωτο: ΑΓΠ)
 
   Το γεφύρι αυτό εξυπηρετούσε κατά κύριο λόγο τους κατοίκους της Τσερνίτσας, όπως λεγόταν τότε η σημερινή Αρτεμισία, για να πηγαίνουν προς την Καλαμάτα αλλά και στα σταροχώραφα της ευρύτερης περιοχής της Ρογκοζονίτσας (1). Παράλληλα εξυπηρετούσε και τους κατοίκους της Σίτσοβας, σημερινής Αλαγονίας και των Πηγών για να κατεβαίνουν στην Καλαμάτα και αντιστρόφως.
   Εδώ τα παλιά τα χρόνια υπήρχε ένα χάνι, που σταματούσαν οι ταξιδιώτες για να πιουν λίγο νερό ή να ταΐσουν τα ζώα τους που ερχόντουσαν από την Καλαμάτα γιατί εκτός από τα χωριά εδώ εξυπηρετούσε και ταξιδιώτες από το Δυρράχι, από την Καστανιά, από το Γεωργίτσι και τα άλλα χωριά που βρίσκονται πίσω από το βουνό του Αγίου Παντελεήμονα. Το χάνι το είχε κάποιος Ηλιόπουλος ή Λαγός γι' αυτό λεγόταν και του "Λαγού το χάνι". Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα απ' αυτό το χάνι διότι με τη διάνοιξη του δρόμου προς Νέδουσα γκρεμίστηκε.
Η επιφάνειά του. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Σ' αυτό εδώ το γεφύρι του Αγίου Πολυκάρπου το 1825, τις πρώτες μέρες του Ιουλίου συναντήθηκε ο Γεώργιος Βασιλάκης, χιλίαρχος από την Σίτσοβα, ο Στρούμπος από την Αρτεμισία και ο Μασουρίδης προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα αποσπάσματα του Ιμπραήμ, τα οποία ερχόντουσαν από την Καλαμάτα. Την πληροφορία την έλαβαν από έναν κάτοικο της Αρτεμισίας, ο οποίος είχε καταφέρει να γλυτώσει από τις αψιμαχίες οι οποίες έγιναν κοντά στο ιερό της Λιμνάτιδος Αρτέμιδος (2), όπου είναι το εκκλησάκι της Παναγίας της Βολιμιώτισσας ή Κατάθεσης Τιμίας Εσθήτας της Παναγίας (3). Στη συνέχεια μετά από σκέψη αποφάσισαν ότι τα αποσπάσματα του Ιμπραήμ θα κινηθούν μέσω της Μεγάλης Αναστάσοβας και σαν προσφορότερο μέρος για την αντιμετώπισή τους θεώρησαν ότι είναι τα στενά που οδηγούν στη Νέδουσα, κοντά στο σημερινό εκκλησάκι του Αγίου Στρατηγίου (4). Πράγματι εκεί κατάφεραν να απωθήσουν τους αραπάδες του Ιμπραήμ και να μην καταφέρουν να μπουν στη Μεγάλη Αναστάσοβα”.
"Γκρεμισμένες Γυναίκες". (Φωτο: ΑΓΠ)

   Προηγουμένως όμως, όπως λέει ο θρύλος, σε μια απότομη και κρημνώδη πλαγιά, πάνω από το φαράγγι του Νέδοντα, οι γυναίκες από την Αρτεμισία και κάποιες από την Πολιανή που δούλευαν στην περιοχή, κυκλωμένες από τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ για να μην πέσουν στα χέρια τους έπεσαν από το γκρεμό στο απότομο φαράγγι. Από τότε η θέση αυτή ονομάζεται “Γκρεμισμένες Γυναίκες”.

Γεφύρι Βυρού

   Γεφυρώνει τον ποταμό Νέδοντα, στη θέση “Βυρός”. Είναι δίτοξο, με τη δεξιά από ανάντη καμάρα να προεξέχει πάνω από την βάση της επιφάνειας του γεφυριού, που πιθανόν να σημαίνει ότι  είναι μεταγενέστερη προσθήκη ή αποτέλεσμα επέμβασης για μεγάλωμα του τόξου προκειμένου να αντέχει σε μεγαλύτερα κατεβάσματα του ποταμού.
   Το γεφύρι βρίσκεται εντός των ορίων της τοπικής κοινότητας Αρτεμισίας του δήμου Καλαμάτας και πρέπει να κατασκευάστηκε πριν το 1907 για να εξυπηρετεί κυρίως τους κατοίκους της Τσερνίτσας.
Γεφύρι Βυρού. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
   
   Είχε καλντεριμωτή επιφάνεια, ίχνη της οποίας διακρίνονται καθαρά, στηθαία που έχουν φθαρεί σε πολλά σημεία ενώ το μεσόβαθρο και το αριστερό ακρόβαθρο, από ανάντη, πατάνε σε βράχο προσδίδοντας έτσι στερεότητα στο γεφύρι.
   Ο Ηλίας Αθανασίου Λάζαρος μας δίνει τις εξής πληροφορίες για το γεφύρι:
Η βάση του. (Φωτο: ΑΓΠ)

Βρισκόμαστε στην κεντρική λεκάνη των πηγών του ποταμού Νέδοντα και συγκεκριμένα στο γεφύρι του Βυρού. Το γεφύρι αυτό βρίσκεται όπως και τα δύο προηγούμενα εντός των ορίων της τοπικής κοινότητας Αρτεμισίας του δήμου Καλαμάτας. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες πρέπει να είναι το παλαιότερο γεφύρι και από το γεφύρι της Ματζίνειας και από του Αγίου Πολυκάρπου. Χτίστηκε για να εξυπηρετεί τους κατοίκους κυρίως της Τσερνίτσας, σημερινής Αρτεμισίας για να πηγαίνουν προς την Καλαμάτα και αντιστρόφως αλλά και στα σιταροχώραφά τους, που βρίσκονταν στην ευρύτερη περιοχή της Ρογκοζονίτσας. Το όνομά του το πήρε επειδή εδώ δίπλα υπήρχε μια ρουφήχτρα και ένα μέρος του νερού βυθιζόταν μέσα σε αυτή και χανότανε, γι' αυτό και την ονόμασαν την περιοχή εδώ Βυρός”.

Γεφύρι Ματζίνειας.

  Βρίσκεται επί του Νέδοντα ποταμού (ή φαράγγι του Νέδοντα), κοντά στην Αρτεμισία (Τσερνίτσα=περιοχή με πολλές μουριές) της Αλαγωνίας, στη θέση “Ματζίνεια”.
  Είναι μονότοξο και διακρίνονται τα ίχνη του καλντεριμιού, που κάλυπτε την επιφάνειά του. Έχει μια σειρά από καμαρολίθια (Θολίτες) και βρίσκεται σε καλή κατάσταση.
   Το αριστερό βάθρο από ανάντη πατάει σε γερό έδαφος, το δεξί του σε λιθοδομή ενώ και οι δυο όχθες του ποταμού έχουν χτιστεί με πέτρα για να προστατεύονται τα βάθρα του γεφυριού και να διοχετεύονται τα νερά στο κέντρο της καμάρας.
Γεφύρι Ματζίνειας. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
   
Βρίσκεται εντός των ορίων της τοπικής κοινότητας Αρτεμισίας του δήμου Καλαμάτας και κατά μαρτυρίες των γεροντότερων χτίστηκε πριν το 1907. Εξυπηρετούσε κυρίως τους κατοίκους της Σίτσοβας (Αλαγονίας) στις επαφές τους με τα άλλα χωριά, την Καλαμάτα και στις αγροτικές τους εργασίες.
Το καλντερίμι. (Φωτο: ΑΓΠ)

  Ο Ηλίας Αθ. Λάζαρος μας λέει για το γεφύρι και την περιοχή:
Βρισκόμαστε στην κεντρική λεκάνη των πηγών του ποταμού Νέδοντα και συγκεκριμένα στο πέτρινο γεφύρι της Ματζίνειας. Το όνομά του το πήρε από την ομώνυμη περιοχή, η οποία ονομάζεται Ματζίνεια. Η ακριβής ημερομηνία που χτίστηκε το γεφύρι μας είναι άγνωστη. Σύμφωνα με μαρτυρίες των γεροντοτέρων εκτιμάται ότι έχει χτιστεί πριν το 1907. Το γεφύρι αυτό εξυπηρετούσε κατά κύριο λόγο τους κατοίκους της τότε Σίτσοβας, της σημερινής Αλαγονίας και της Μικρής Αναστάσοβας, σημερινές Πηγές. Εξυπηρετούσε τους κατοίκους που ήθελαν να πάνε κυρίως προς την Καλαμάτα αλλά και τανάπαλιν”.

Γεφύρι Νέδουσας.
 
   Βρίσκεται στη βόρεια λεκάνη του ποταμού Νέδοντα, στη θέση "Παντελικό" της παλιάς εισόδου της τοπικής κοινότητας Νέδουσας (Μεγάλη Αναστάσοβα), του δήμου Καλαμάτας.
   Χτίστηκε το 1906 με ενέργειες του τότε Δημάρχου Αλαγωνίας Χρήστου Β. Μασουρίδη, με έξοδα του κρατικού προυπολογισμού και κόστος 8.500 δραχμές.
Γεφύρι Νέδουσας. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
    
Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό μονότοξο γεφύρι, με μια σειρά καμαρολιθιών (θολίτες) και στηθαία, που εξυπηρετούσε κυρίως τους κατοίκους της Μεγάλης Αναστάσοβας. Στο δεξιό άκρο του, από κατάντη και προς το μέρος του χωριού, βρίσκεται ο νερόμυλος του Χούφτιαρη.
Η καμάρα. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Έχει υποστεί ακαλαίσθητες επεμβάσεις με την τοποθέτηση σιδερένιων σωλήνων πάνω στα στηθαία, την τσιμεντοποίηση της βάσης της επιφάνειάς του και τις παρεμβάσεις στα στηθαία, που έχουν αλλοιώσει σε μεγάλο βαθμό την αρχική του μορφή.
Ο σμήναρχος ε.α. Λάζαρος Αθανασίου Ηλίας μας δίνει τις εξής πληροφορίες για το γεφύρι:
  “Βρισκόμαστε στη βόρεια λεκάνη απορροής των υδάτων του ποταμού Νέδοντα και συγκεκριμένα στη θέση Παντελικό. Είναι δίπλα από το χωριό Νέδουσα, το οποίο ονομαζόταν Μεγάλη Αναστάσοβα. Το γεφύρι αυτό κατασκευάστηκε επί δημαρχοντίας Χρήστου Βασιλείου Μασουρίδη το 1906. Την εργασία ανέλαβε ο εργολήπτης Βασίλης Μπακόπουλος και ήταν προϋπολογισμού 8,500 δραχμών.
 
Ο νερόμυλος του "Χούφτιαρη". (Φωτο: ΑΓΠ)
 Το γεφύρι αυτό χρησιμοποιούσαν όχι μόνο οι κάτοικοι της Μεγάλης Αναστάσοβας, όπως ονομαζόταν τότε το χωριό, για να πηγαίνουν στην Καλαμάτα και στα κτήματά τους αλλά και οι κάτοικοι του Αρκαδικού Ταϋγέτου, από τα χωριά του Αρκαδικού Ταϋγέτου όπως Δυρράχι, του Λακωνικού Ταϋγέτου Γεωργίτσι, Καστόρι και Λογκανίκο. Με λίγα λόγια τα χρόνια αυτά γνώρισε μεγάλη άνθηση το χωριό αυτό διότι οι άνθρωποι αυτοί οι οποίοι εκινούντο σταματούσαν εδώ για να ξεκουραστούν, για να ταΐσουν τα άλογά τους. Ακριβώς πίσω μου βλέπουμε έναν παλιό νερόμυλο, ο λεγόμενος νερόμυλος του Χούφτιαρη. Η τοπική κοινότητα Νέδουσας ανήκει και αυτή στον δήμο Καλαμάτας”. (5)

Λαδοκαρβελιώτικη γέφυρα
  
   Γεφυρώνει το Λαδοκαρβελιώτικο ποτάμι ή Μύτικας ή Δαφναίος και έχει δύο τόξα, με το δεξιό από ανάντη να είναι το μικρότερο.
   Βόρεια είναι το χωριό Λαδά και νότια το χωριό Καρβέλι με τα όριά τους να αποτελεί το ποτάμι, ενώ η γέφυρα ανήκει κατά το ήμισυ στο κάθε χωριό. Η μεγαλύτερη καμάρα είναι προς τη μεριά του Λαδά και η μικρότερη προς το Καρβέλι. Είχε καλτερίμι στη βάση της επιφάνειάς του, ίχνη του οποίου διακρίνονται καθαρά ενώ τα στηθαία έχουν φθαρεί και ως εκ τούτου χαμηλώσει πολύ.
Λαδοκαρβελιώτικο γεφύρι. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Και τα δυο τόξα του έχουν μια σειρά καμαρολιθιών (θολίτες), το μεσόβαθρο πατάει στην κοίτη ροής του ποταμού ενώ τα δύο ακρόβαθρά του σε σαθρό έδαφος και για το λόγο αυτό και οι δύο όχθες του ποταμιού κάτω από το γεφύρι έχουν ενισχυθεί με λιθοδομή.
   Βρίσκεται στη νότια λεκάνη των πηγών του Νέδοντα, στη θέση “Μάτια” και συνδέει τα χωριά Καρβέλι και Λαδά.
   Από το γεφύρι αυτό περνούσαν και οι ταξιδιώτες από Μυστρά και Σπάρτη προς Καλαμάτα και αντιστρόφως. Από εδώ πέρασαν το 1862 οι βασιλείς Όθωνας και Αμαλία, όταν επισκέφθηκαν την Καλαμάτα προερχόμενοι από Σπάρτη και Μυστρά.
   Κατά μαρτυρίες των γεροντότερων ντόπιων χτίστηκε στα πριν του 1800 χρόνια και μέχρι το 1960 ήταν σε χρήση για τους κατοίκους του χωριού Λαδά, αφού δημόσιος δρόμος δεν υπήρχε ακόμα.
Ο Σμήναρχος Ηλίας Αθανασίου Λάζαρος μας λέει για το Λαδοκαρβελιώτικο γεφύρι:
Ο ποταμός Νέδοντας συλλέγει τα νερά του από τρεις λεκάνες. Από τη νότια λεκάνη, στην οποία είναι χτισμένα αριστερά και δεξιά τα χωριά Λαδά και Καρβέλι, από την κεντρική λεκάνη, στην οποία είναι τα χωριά Αρτεμισία, Πηγές και Αλαγονία και από τη βόρεια λεκάνη, στην οποία είναι χτισμένο το χωριό Νέδουσα.
Η επιφάνειά του. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Εδώ βρισκόμαστε στη νότια λεκάνη, από την οποία συλλέγει τα νερά του ο παραπόταμος του Νέδοντα, Μύτικας ή Δαφναίος, ο οποίος αποτελεί και το φυσικό όριο ανάμεσα στα χωριά Λαδά και Καρβέλι. Το γεφύρι αυτό έχει χτιστεί σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες πριν το 1800. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1862 από δω πέρασαν οι βασιλείς Όθωνας και Αμαλία προκειμένου να επισκεφθούν από τη Σπάρτη και Μυστρά την Καλαμάτα. Το γεφύρι αυτό εξυπηρετούσε τους κατοίκους του Λαδά προς την Καλαμάτα και αντιστρόφως και όχι μόνο. Το χρησιμοποιούσαν και τα υπόλοιπα χωριά, από την Αρτεμισία, από τις Πηγές ακόμα και από τη Νέδουσα και τη Σίτσοβα, που έφερναν τα εμπορεύματά τους και τα πήγαιναν προς πώληση στην Καλαμάτα. 
Λαδοκαρβελιώτικο γεφύρι. Φώτο: Γιάννης Λάσκαρης.
 
Το χωριό Λαδά μάλιστα μέχρι το 1960 εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί το γεφύρι αυτό, επειδή δεν είχε γίνει η διάνοιξη δρόμου, για να πηγαίνει με τα μουλάρια και με τα γαϊδούρια που είχαν και αυτά που ήθελαν να φέρουν στην Καλαμάτα απ' αυτόν εδώ το δρόμο περνούσαν, από το Καρβέλι, πάνω από το Καρβέλι και μετά πήγαιναν προς Καλαμάτα. Το γεφύρι αυτό είναι παλαιότερο απ' όλα τα γεφύρια των παραποτάμων του ποταμού Νέδοντα”.

Γεφύρι Αγίου Γεωργίου Σίτσοβας

 Πρόκειται για ένα μονότοξο πετρογέφυρο, ημικυκλικό, με μια σειρά από θολίτες, χωρίς στηθαία, βάθρα να πατάνε σε σαθρό έδαφος επί του δημόσιου δρόμου προς το χωριό Αλαγονία (Σίτσοβα) του δήμου Καλαμάτας και δύο περίπου χιλιόμετρα πριν από το χωριό, επί του Σιτσοβίτικου ρέματος.
   Πιθανολογείται ότι είναι χτισμένο από τους σπουδαίους λαγκαδινούς μαστόπους της πέτρας, όπως και όλα τα γεφύρια του Νέδοντα.

   Ο ντόπιος, από την Αρτεμισία (Τσερνίτσα), σμήναρχος ε.α Ηλίας Αθανασίου Λάζαρος, μας λέει για το γεφύρι:

   “Το Μονότοξο Πέτρινο Γεφύρι του Αγίου Γεωργίου Σίτσοβας (σημερινής Αλαγονίας ), βρίσκεται στην κεντρική λεκάνη από όπου συλλέγει τα νερά του ο ποταμός Νέδοντας .
Το όνομα του το πήρε από το παρακείμενο ομώνυμο εκκλησάκι .

Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες χτίστηκε τη δεκαετία του 1920 και είναι το νεότερο απ' όλα τα πέτρογέφυρα του Νέδοντα. Εξυπηρετούσε τους κατοίκους της Σίτσοβας, σημερινής Αλαγονίας, για να πηγαινοέρχονται στα χτήματα τους και στην Καλαμάτα.           

 Παράλληλα εξυπηρετούσε και τους κατοίκους της Μικρής Αναστάσοβας, σημερινών Πηγών, για να πηγαίνουν στην Καλαμάτα και αντιστρόφως .
Γεφύρι Αγίου Γεωργίου, από κατάντη. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
 Την δεκαετία του 1950 με την διάνοιξη αγροτικού δρόμου από το 20ο  χιλιόμετρο της Ε.Ο. Καλαμάτας – Αρτεμισίας – Σπάρτης μέχρι το παρακείμενο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου , αφαιρέθηκαν τα στηθαία του γεφυριού και η καλντεριμωτή επιφάνεια της βάσης στρώθηκε με τσιμέντο με στόχο την διαπλάτυνση του, προκειμένου να είναι ευχερέστερη η διακίνηση οχημάτων . Παράλληλα για την ασφάλεια των διερχομένων στη θέση των στηθαίων τοποθετήθηκαν σιδερένια κιγκλιδώματα .
   Την δεκαετία του 1990 συνεχίστηκε ή διάνοιξη του αγροτικού δρόμου από τον Άγιο Γεώργιο μέχρι την Αλαγονία και στη συνέχεια ο αγροτικός αυτός δρόμος και η τσιμεντοστρωμένη επιφάνεια του γεφυριού ασφαλτοστρώθηκαν .
Από το γεφύρι αυτό διαρρέουν τα νερά του Σιτσοβίτικου ρέματος ή ρέματος της Αλαγονίας, τα οποία 250 μέτρα περίπου παρακάτω  ενώνονται με τα νερά του Μικροαναστασοβίτικου ρέματος ή ρέματος των Πηγών, το οποίο αποτελεί και την Κεντρική Αρτηρία του ποταμού Νέδοντα, μιας και είναι η μεγαλύτερη αρτηρία σε μήκος.
Ηλίας Λάζαρος στο γεφύρι. (Φώτο: ΑΓΠ)


  Ο ταξιδιώτης μπορεί να επισκεφτεί το γεφύρι αυτό ακολουθώντας την παράκαμψη της Ε. Ο. Καλαμάτας – Αρτεμισίας – Σπάρτης στο 20ο χιλιόμετρο από Καλαμάτα με κατεύθυνση την Αλαγονία , διανύοντας 4 χιλιόμετρα ασφαλτοστρωμένου δρόμου. Εναλλακτικός τρόπος είναι μέσω της Αλαγονίας , αφού στρίψουμε αριστερά όταν φτάσουμε στο πρώτο σπίτι του χωριού και διανύσουμε 2 χιλιόμετρα περίπου ασφαλτοστρωμένου δρόμου.
  Επισημαίνεται ότι οι μεταγενέστερες παρεμβάσεις είχαν σαν αποτέλεσμα το γεφύρι αυτό να χάσει μέρος της αρχικής του ομορφιάς.
  Τα γεφύρια, όλα τα γεφύρια του Νέδοντα, πιθανολογείται ότι έχουν χτιστεί από Λαγκαδιανούς μαστόρους. Αυτό όμως δεν είναι κάπου καταγεγραμμένο. Ίσως ερευνώντας τα αρχεία της εφημερίδας Θάρρος, κάποια στιγμή να μπορέσουμε να να αποκομίσουμε κάποια στοιχεία για τα γεφύρια αυτά, αν και πάνω σ' αυτό έχω σοβαρές επιφυλάξεις, διότι η εφημερίδα Θάρρος για το γεφύρι του Αγίου Πολυκάρπου, που έχει γράψει, ενώ είναι εξάτοξο αναφέρει ότι είναι πεντάτοξο. Και φαίνεται δια γυμνού οφθαλμού και από έναν άνθρωπο που δεν είναι ειδικός ότι το γεφύρι κατασκευάστηκε από την αρχή με έξι τόξα και δεν έγινε παρέμβαση μετά. Άρα πρέπει να είμαστε και σ' αυτά που αναφέρουν οι εφημερίδες επιφυλακτικοί

Σημειώσεις-βιβλιογραφία
  1. Περιοχή που ανήκει στην ευρύτερη περιφέρεια της Αρτεμισίας.
  2. Ιερό της θεάς Αρτέμιδας στη Μεσσηνία. Αναφέρεται από διάφορους ιστορικούς και περιηγητές (Τάκιτος, Στράβων κλπ)
  3. Ιερός χιτώνας (εσθήτα) της Παναγίας
  4. Άγιος της Ανατολικής Ορθόδοξης εκκλησίας. Υπέστη μαρτυρικό θάνατο μαζί με τον στρατιώτη Ευτυχιανό. Η μνήμη του τιμάται στις 19 αυγούστου.
    5. Οι ευχαριστίες και η εκτίμησή μου προς τον φίλο Ηλία Αθ. Λάζαρο, Σμήναρχο ε.α. για τη βοήθειά του στην καταγραφή των πέτρινων γεφυριών του Νέδοντα, είναι απεριόριστες. Η προσήλωσή του στην ανάδειξη και τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου του, μόνο συγχαρητήρια και επαίνους αξίζουν.

    Δείτε τα παρακάτω videos για τα γεφύρια του Νέδοντα: 
  5.  
     

Σάββατο 22 Μαρτίου 2014

Γεφύρι Ξεριά στο Σολομό Κορίνθου

   Πρόκειται για ένα μονότοξο, επιβλητικής κατασκευής γεφύρι, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το ιστορικό κάστρο της Ακροκορίνθου, επί του χείμαρρου Ξεριά που διασχίζει το χωριό Σολομός και χύνεται στον Κορινθιακό κόλπο, περνώντας μέσα από την πόλη της Κορίνθου, την οποία κατ' επανάληψη έχει πλήξει με τις καταστροφικές πλημμύρες του.
Το γεφύρι στο Σολομό. (Φωτο: ΑΓΠ)

Δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση γιατί τα βάθρα στις βάσεις του είναι διαβρωμένα, με άμεσο κίνδυνο καταστροφής του.
Το τόξο. (Φωτο: ΑΓΠ)

Είναι χτισμένο στις αρχές της δεκαετίας του 1890 (συγκεκριμένα το 1892) με παραλληλόγραμμες λαξευτές πέτρες, έξοδα του κρατικού προϋπολογισμού, άγνωστο όμως από ποιους και πρόκειται για μια σπουδαία και χρήσιμη κατασκευή για την εποχή του. Είχε στηθαία, που είναι εντελώς κατεστραμμένα, εξαφανίστηκαν, και ίχνη τους μόνο διακρίνονται στο βόρειο μέρος του και μια σειρά καμαρολιθιών (θολίτες). 
Η βάση της επιφάνειάς του είναι καλυμμένη με άσφαλτο και σε συνδυασμό με το μεγάλο πλάτος του (8μέτρα), φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα και μέχρι σχετικά πρόσφατα ως τμήμα του εθνικού δρόμου Κορίνθου-Άργους.
Το μέτρημα. (Φωτο: ΑΓΠ)

Οι διαστάσεις του είναι:
Μήκος:  35 μέτρα
Άνοιγμα τόξου:  8,10 μέτρα
Ύψος:  6,20 μέτρα
Πλάτος:  8 μέτρα
Πλάτος καμαρολιθιού:  0,70 μέτρα
Ύψος στηθαίου:  0,30 μέτρα
Το χωριό Σολομός ( άλλαξε το όνομά του από Σολωμός σε Σολομός το 1940) είναι δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Κορινθίων και απέχει από την Κόρινθο σχεδόν 2 χιλιόμετρα.
Όπως μας λέει σε μια ωραία έκδοση του 2007 η Κωνσταντίνα Μοναχολάκου-Μπόκη Πώς από ένα ψάρι βαφτίστηκε ένα χωριό. Ο πρώτος οικιστής στον σημερινό Σολομό ήταν ο Γεώργιος Δασκαλόπουλος από τα Αθίκια Κορινθίας. Όλοι τον ήξεραν με το παρατσούκλι “Σολομός”, του άρεσε πολύ η κονσέρβα ψάρι Σολομός και την έτρωγε τακτικά όταν ακόμα κατοικούσε στα Αθίκια. Τον ρωτούσαν οι γείτονες “-τι έφαγες σήμερα, Γιώργη;” “έφαγα Σολομό!”, αφορμ'η ήθελαν οι χωριάτες να του βγάλουν το παρατσούκλι. Και έκτοτε τον φώναζαν όλοι οι Αθικιώτες και όλοι όσοι τον γνώριζαν, ο Γιώργης ο Σολομός, κανένας δεν τον ήξερε πια σαν Δασκαλόπουλο. Με το όνομα Σολομός ήταν γραμμένος και στα Δημοτολόγια και οι Δημόσιες Υπηρεσίες τον ήξεραν σαν “Γεώργιο Σολομό”, με αυτό το επώνυμο υπέγραφε. Και έτσι το χωριό μου σήμερα λέγεται Σολομός από εκείνον τον πρώτο κάτοικο και θα λέγεται εσαεί. Το 1864 έφυγε από τα Αθίκια και εγκαταστάθηκε σε αυτήν την ερημιά, στον σημερινό Σολομό, όπου έχτισε το σπίτι του. Δεν υπήρχε καμιά άλλη οικογένεια εκεί. Ήθελε να είναι κοντά στα κτήματά του γιατί είχε μεγάλη κτηματική περιουσία δεκάδες στρέμματα από τις παρυφές του Ακροκορίνθου, κατέβαιναν προς τα νότια και ανατολικά, περνούσαν το δημόσιο δρόμο και το σημερινό ποτάμι που τότε ήταν ένα αβαθές ρεματάκι, και ανηφόριζαν ψηλά ως ένα σημείο που λέγεται ακόμα και σήμερα “Κικιρίστρα”...Την εποχή εκείνη εν έτει 1865 και πιο πριν, οι ταξιδιώτες που ταξίδευαν με τα ζώα και τα κάρα έριχναν μέσα στο αβαθές ρεματάκι δεμάτια και κλαδιά δένδρων να μικρίνει το βάθος να μπορούν να περνούν εύκολα ζώα, κάρα και πεζοί ...Ο Σολομός δίπλα στο σπίτι έχτισε ένα οίκημα μακρόστενο και το προόριζε για χάνι. Χρειαζότανε για τους διάφορους ταξιδιώτες για να ξεκουράζονται εκείνοι και τα ζώα τους. Το δούλευε αρκετά χρόνια ο γέρο-Σολομός μέχρι το θάνατό του και μετά ανέλαβε να το δουλέψει ο γαμπρός του, ο Αναστάσης Σοφός ή Σολομός με τη δεύτερη γυναίκα του την Αικατερίνη η οποία είχε πάρει και εκείνη το παρατσούκλι του άνδρα της. Τη φωνάζανε “Σολομίνα”, το βαφτιστικό της είχε ξεχαστεί από όλους.”(1)
Δίπλα, το εύκολο καταφύγιο. (Φώτο: ΑΓΠ)
Μια μαρτυρία από το παραπάνω βιβλίο για την πρώτη απόπειρα εμπειρικής γεφύρωσης του ρέματος (2) που διέσχιζε το χωριό, με το αζημίωτο βέβαια, με τον υπότιτλο “μια έξυπνη εφεύερη στις αρχές του 20ού αιώνα” μας λέει ότι “ Το αβαθές ρεματάκι όσο περνούσαν τα χρόνια άρχισε να βαθαίνει και για να μπορούσαν να το περάσουν άνθρωποι, ζώα και κάρα, έπρεπε να βάζουν μαδέρια και φυσικά κανένας ταξιδιώτης δεν μπορούσε να κουβαλάει μαζί του. Το έξυπνο μυαλό της Σολομίνας δούλεψε και αφού το κράτος δεν μπορούσε να τους φτιάξει τη γέφυρα, έπρεπε να κάνει κάτι εκείνη, γιατί το ποτάμι είχε βαθύνει πολύ. Μετά από πολύ σκέψη αποφάσισε να βάλει μαδέρια για να μπορούν να περνούν οι ταξιδιώτες, με το αζημίωτο βέβαια αφού τους έπαιρνε διόδιο. Δεν ξέρω αν το έκανε μόνη της ή ήταν συνεννοημένη με τον διοικητή της χωροφυλακής στην Κόρινθο. Αυτή η εφεύρεση άρχισε στο τέλος του 1900 έως το 1907, οπότε και το Δημόσιο έφτιαξε τη σημερινή γέφυρα. Τα μαδέρια η Σολομίνα τα είχε τοποθετημένα στο ρεματάκι επί μονίμου βάσεως αλλά δεμένα με χοντρά σχοινιά για να μπορεί να τα σηκώνει ώστε να πέφτουν στο άνοιγμα της ρεματιάς, να περνούν οι ταξιδιώτες και μετά να τα ξανασηκώνει και να τα βάζει στην άκρη, ώστε να μην μπορούσε κανείς να τα τραβήξει εκτός από την ίδια. Ακριβώς δεν μπορώ να σας περιγράψω πως το έκανε. Όσους έχω ρωτήσει, μεγαλύτερους από εμένα, δεν ξέρει κανείς για την τόσο έξυπνη εφεύρεση της Σολομίνας. Από εκείνους που ήξεραν να μου απαντήσουν τι ακριβώς γινότανε, δεν υπάρχει κανένας πια. Και ότι έχω γράψει έως τώρα για τη ζωή του Γέρο-Σολομού το θυμάμαι από αφηγήσεις των μεγαλυτέρων από εμένα και από τις αφηγήσεις της γιαγιάς από την πλευρά της μητέρας μου, που ήταν πρώτη ξαδέλφη της Αναστασίας Σολομού-Σοφού και ήξερε πολλά για τη ζωή εκείνων των ανθρώπων.” (3)


Σημειώσεις-βιβλιογραφία

  1. Κωνσταντίνα Μοναχολάκου-Μπόκη. Ο Σολομός και ο Μύλος. Εκδότης Ευάγγ. Μιχαλόπουλος, Κόρινθος 2007.
  2. Στην συλλογή των πληροφοριών σημαντική ήταν η βοήθεια του φίλου Σωτήρη Ριζόγιαννη, από το Στεφάνι Κορινθίας.
  3. Κωνσταντίνα Μοναχολάκου-Μπόκη. Ο Σολομός και ο Μύλος. Εκδότης Ευάγγ. Μιχαλόπουλος, Κόρινθος 2007.
Δείτε περισσότερα για το γεφύρι του Σολομού στο video: 

Σάββατο 15 Μαρτίου 2014

Τρίτοξο γεφύρι στην Πρόσυμνα.

   Πρόκειται για ένα τρίτοξο, πανέμορφο και καλοδιατηρημένο  γεφύρι που βρίσκεται κοντά στο χωριό Πρόσυμνα ή Προσύμνη (τ.Μπερμπάτι), ένα χιλιόμετρο πριν από την νότια είσοδο του χωριού, που ανήκει στο δήμο Άργους – Μυκηνών του νομού Αργολίδας.
Είναι χτισμένο επί του ομώνυμου ρέματος ή ρέμα “του Ταξιάρχη”, που κατεβαίνει από το ξωκκλήσι της Πρόσυμνας και έχει τις πηγές του στο χωριό Στεφάνι, με τη χαρακτηριστική γκρίζα πέτρα της περιοχής. Το ρέμα αυτό τους καλοκαιρινούς μήνες στερεύει ενώ τους χειμωνιάτικους έχει δυνατά “κατεβάσματα”.
Τα στενά της Κλεισούρας και το γεφύρι από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
Το γεφύρι βρίσκεται σε καλή κατάσταση, είχε στηθαίο, ίχνη του οποίου διακρίνονται καθαρά και το οποίο έχει αντικατασταθεί σε πολλά σημεία από τσιμέντο, καταβιβασμένα τόξα για να πετύχουν όσο το δυνατόν επίπεδο κατάστρωμα και μονή σειρά από μεγάλα καμαρολίθια (θολίτες), που πατάνε σε στρογγυλεμένες κάθετες μέχρι περίπου ενός μέτρου βάσεις, που λόγω της κατασκευής τους, λειτουργούν και σαν πρόβολοι για την μείωση της έντασης του νερού σε περιόδους μεγάλων κατεβασμάτων.
Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
Η βάση του στην κοίτη του ρέματος είναι σε μεγάλο βαθμό, κυρίως στα δύο δεξιά τόξα από ανάντη, καλντεριμωτό που διατηρείται σε καλή κατάσταση. Πατάει πάνω σε δύο μεσόβαθρα μέσα στην κοίτη του ρέματος ενώ τα δύο ακρόβαθρά του ακουμπούν σε σαθρό έδαφος και για το λόγο τούτο έχουν ενισχυθεί με τσιμέντο σχετικά πρόσφατα.
Οι διαστάσεις του είναι:
Άνοιγμα τόξων: 9,20 μ.
Ύψος τόξων: αριστερό από ανάντη 3,80 μ. Τα άλλα δύο 4,20 μ.
Πλάτος: 3,40 μ.
Μήκος: 39 μ.
Πλάτος καμαρολιθιού: 0,45 μ.
Ύψος στηθαίου: 0,30 μ.
Λόγω του μεγάλου πλάτους του και της σχετικά καινούργιας νέας τσιμεντένιας γέφυρας δίπλα, κατά μαρτυρίες των ντόπιων, χρησιμοποιήθηκε μέχρι και μετά τον πόλεμο και μέχρι τη δεκαετία του '70 (ίσως και μετά) από οχήματα.
Από  εδώ περνούσε παλιά η λεγόμενη Κοντοπορεία (Χώνικα) οδός για τις Μυκήνες.
Το γεφύρι βρίσκεται δίπλα στην σύγχρονη γέφυρα και από τους ντόπιους λέγεται και γέφυρα Αστερίωνος.
Η γέφυρα από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
Η Κοντοπορεία οδός ήταν ο δρόμος που ξεκινούσε από Κόρινθο και ακολουθώντας τη διαδρομή Χιλιομόδι - αρχαία Τενέα - Κλεισούρα Αγιονορίου - Πρόσυμνα κατέληγε στο Άργος. Το όνομά της (Κοντοπορεία), δείχνει ότι ήταν ο συντομότερος δρόμος από Κόρινθο για Άργος και αντίθετα. Ο Πολύβιος (1) αναφέρει ότι: “...τοιαύτην γαρ φύσιν έχει τα προειρημένα πάντα συλλήβδην ώστε μηδέν διαφέρειν του λέγειν ότι ποιησάμενος τις εκ Κορίνθου την ορμήν και διαπορευθείς τον Ισθμόν και συνάψας ταις Σκερωνίσιν ευθέως επί την Κοντοπορίαν επέβαλε και παρά τας Μυκήνας εποιείτο την πορείαν εις Άργος...”. Ο δρόμος, δηλαδή της Κοντοπορείας ήταν φυσική συνέχεια του δρόμου για την Αθήνα, μέσω της Κακιάς Σκάλας.
Οι αρχαίοι Μυκηναίοι εκτιμώντας την στρατηγική θέση της Πρόσυμνας και των στενών της Κλεισούρας και προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους σε αγροτικά προϊόντα από την περιοχή, κατασκεύασαν το 1300 π.χ τη λεγόμενη “Μυκηναϊκή Οδό”, που συνέδεε την Ακρόπολη των Μυκηνών με την περιοχή της Πρόσυμνας.
Ήταν η κοντινότερη οδός από Αθήνα για Άργος μέσω της Κορίνθου και αντιστρόφως και μνημονεύεται ακόμη από τον Ξενοφώντα (2), ενώ την περίοδο της ρωμαιοκρατίας κυρίως αλλά και της βυζαντινής περιόδου χρησιμοποιείτο για στρατιωτικούς σκοπούς. Οι βυζαντινοί για την άνετη και ασφαλή διέλευση την είχαν οχυρώσει σε πολλά σημεία, κυρίως στην Κλεισούρα του Αγιονορίου.
Μεσαία καμάρα και μεσόβαθρα. (Φωτο: ΑΓΠ)
Η Πρόσυμνα, κατοικημένη ήδη από την παλαιολιθική εποχή, βρίσκεται στα όρια Αργολίδας και Κορινθίας. Με την πρώτη επικοινωνεί μέσω του στενού της Κλεισούρας, όπου υπάρχει το  γεφύρι του Αστερίωνα, ενώ με τη δεύτερη μέσω του φαραγγιού της Κλένιας από τη μεριά του Αγιονορίου.
Στην περιοχή της Πρόσυμνας, του Αγιονορίου και της Κλεισούρας, έλαβε μέρος η καταστροφική για τους Τούρκους δεύτερη φάση της μάχης των Δερβενακίων το 1822, η οποία ως γνωστόν είχε σαν αποτέλεσμα την εξαφάνιση της στρατιάς του Δράμαλη, το σώσιμο της επανάστασης και την καταξίωση του Θ. Κολοκοτρώνη.


Βιβλιογραφία – σημειώσεις

1.      Πολύβιος. Ιστορίαι. ΧVI,16,4.
2.      Ξενοφών. Αγησίλαος. 11.17 και Ελληνικά Δ' 6,19

Δείτε το σχετικό video για το γεφύρι στην Πρόσυμνα Αργολίδας: 

Πέμπτη 6 Μαρτίου 2014

Πέτρινα γεφύρια στα Πομακοχώρια Ξάνθης

   Στην περιοχή της Ξάνθης και κυρίως στην ορεινή  (Ganevo loko) που βρίσκονται τα Πομακοχώρια, συναντάμε πολλά διασωθέντα πέτρινα γεφύρια και αρκετά όμως μισογκρεμισμένα, απαραίτητα για την επικοινωνία των ντόπιων. Πολλά απ’ αυτά συγκοινωνιακά χρησιμοποιούνται ακόμη, με τις ανάλογες προσθήκες και παρεμβάσεις, όχι πάντα με τον κατάλληλο τρόπο.
   Τα λιθόχτιστα αυτά γεφύρια, διάσπαρτα στην περιοχή, πανέμορφα, αναπόσπαστα κομμάτια του τεχνικού πολιτισμού και του τοπίου, συνδυάζονται αρμονικά με τη φύση και προσδίδουν ιδιαίτερη γραφικότητα στα ποτάμια, στα ρέματα και τους χείμαρρους, πάνω από τα οποία στέκονται αγέρωχα. (1)
   Δυστυχώς, κατά την θεομηνία που έπληξε βαρύτατα την περιοχή το 1996 βρέχοντας ασταμάτητα για τέσσερα ημερόνυχτα, κάποια γεφύρια κατέρρευσαν ενώ κάποια άλλα πληγώθηκαν βαρύτατα και περιμένουν την αποκατάστασή του.
   Ας γνωρίσουμε κάποια απ΄ αυτά.

                 Λίγο έξω από την Ξάνθη επί του Κόσσυνθου. 

   Ήταν τετράτοξο, αλλά οι δύο δεξιές από κατάντη καμάρες του είναι γκρεμισμένες. Το μήκος του είναι 64 μ., το πλάτος 3 μ., το άνοιγμα των τόξων 10 και το ύψος 6,80 μ.
 
Γεφύρι στον Κόσσυνθο. Από κατάντη (Φωτο: ΑΓΠ)
 Τα τόξα είναι ισομεγέθη και πατάνε πάνω σε κυκλικές βάσεις, που χρησιμεύουν και σαν πρόβολοι.
 
Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
 Έχει στηθαία και μια σειρά θολίτες ενώ στα δύο γκρεμισμένα τόξα έχουν γίνει τσιμεντένιες παρεμβάσεις για την στερέωση του γεφυριού συνολικά. Είναι χτισμένο με την χαρακτηριστική άσπρη πέτρα της περιοχής, που έβγαζαν από διπλανό νταμάρι ενώ λέγεται και γεφύρι του Αβδούλ Χαμίτ ή Χαμιδιέ (Hamidiye), από τον τότε σουλτάνο που το χρηματοδότησε. Άγνωστο είναι πότε ξεκίνησε η κατασκευή του (πιθανώς το 1903), ολοκληρώθηκε όμως το 1904. Κατά πολλούς τα δύο βάθρα του ανατινάχθηκαν το 1941 κατά την οπισθοχώρηση του Ελληνικού στρατού μετά την πτώση των οχυρών του Εχίνου. Κατά κάποιους άλλους ανατινάχθηκε από τον Αντώνη Φωστερίδη (Τσαούς Αντόν) για να εμποδίσει το πέρασμα του βουλγαρικού στρατού κατά την αποχώρησή του. Πιθανότατα κατασκευαστές του ήταν Ιταλοί μηχανικοί.
 
         Τρικάμαρο επί του Κόσσυνθου.

   Βρίσκεται λίγο πιο πάνω από το προηγούμενο και αριστερά του δημόσιου δρόμου.
Τρικάμαρο στον Κόσσυνθο. Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
 Η κοίτη του ποταμού έχει αλλάξει λίγο και το γεφύρι βρίσκεται λίγο πιο έξω και αριστερά από κατάντη.
 
Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
 Κομμάτι του δεξιού μέρους του γεφυριού, από κατάντη και που αποτελούσε την τέταρτη καμάρα, παρασύρθηκε από ένα δυνατό κατέβασμα  του Κόσσυνθου κατά τη θεομηνία του 1996 και γενικά το γεφύρι δεν είναι σε καλή κατάσταση, με κίνδυνο πλήρους κατάρρευσής του. Αποτελείται από τρία ανισομεγέθη τόξα, με το μεγαλύτερο στο κέντρο, ένα ανακουφιστικό άνοιγμα μεταξύ του μεγάλου και του αμέσως επόμενου τόξου και μια σειρά από θολίτες. Λέγεται ότι είναι του 16ου αιώνα και ότι αρχικά είχε εννέα τόξα. Εντυπωσιακό γεφύρι αλλά ετοιμόρροπο, αν δεν επισκευαστεί έγκαιρα.

                                  Μονότοξο στο 6ο χιλιόμετρο Ξάνθης - Σταυρούπολης

   Γεφυρώνει ένα ρέμα, που κατεβαίνει από αριστερά του δημόσιου δρόμου και χύνεται στον Κόσσυνθο.
 
Μονότοξο από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
 Έχει στηθαία, μια σειρά θολίτες και είναι χτισμένο με γκρίζα πέτρα της περιοχής. Είναι άγνωστο πότε και από ποιους χτίστηκε. Έπεσε, κυριολεκτικά, θύμα και αυτό της θεομηνίας του 1996 αλλά το ξαναχτίστηκε από  τον Πομάκο πρωτομάστορα Μουσταφά Αρναούτογλου το 1999. 


                    Γέφυρα Πιλήματος.

   Δίτοξο με τρία ανισομεγέθη ανακουφιστικά ανοίγματα, με κάθετα τα πλαϊνά τους, στηθαία και μια σειρά θολίτες.
 
Γεφύρι Πιλήματος. (Φωτο: ΑΓΠ)
 Γεφυρώνει τον ποταμό Κόσσυνθο και η δεξιά από κατάντη καμάρα είναι η μεγαλύτερη. 
 
Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
Αποτελεί κομμάτι του δημόσιου δρόμου από Ξάνθη προς το χωριό Πίλημα και είναι σε χρήση και από τα οχήματα, με τις αναγκαίες επισκευές, προσθήκες και επεκτάσεις προς τούτο. Το μεσαίο βάθρο πατάει στην κοίτη του ποταμού ενώ τα άλλα δύο σε στέρεο έδαφος. 



   Μονότοξο γκρεμισμένο
Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Πρόκειται για το αριστερό βάθρο και μέρος του τόξου, από κατάντη, ενός μονότοξου γκρεμισμένου γεφυριού που γεφύρωνε το ρέμα του Έρμου, παραπόταμου του Κόσσυνθου. Θύμα και αυτό της θεομηνίας του 1996. Άπ' ότι φαίνεται σώθηκε γιατί πατούσε πάνω σε βράχο, ενώ το δεξί του πάνω σε σαθρό έδαφος.
  Είχε στηθαία, μια σειρά θολίτες και ήταν χτισμένο με γκρίζα πέτρα της περιοχής. Άγνωστο πότε και από ποιον χτίστηκε όπως και το πότε ακριβώς γκρεμίστηκε.

          Μονότοξο γκρεμισμένο στη Σμίνθη


Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)


   Στο χωριό Σμίνθη, που αποτελείται από δύο μαχαλάδες, συναντάμε το αριστερό βάθρο, από κατάντη, ενός μονότοξου γκρεμισμένου γεφυριού. Γεφύρωνε τον Κόσσυνθο, ήταν χτισμένο με γκρίζα πέτρα και μια σειρά θολίτες. Δεν είναι γνωστό πότε και από ποιον χτίστηκε, γκρεμίστηκε όμως, στην πραγματικότητα ανατινάχτηκε μαζί με μια σειρά άλλα τέτοια γεφύρια στην περιοχή,  το 1941 στην προσπάθεια να εμποδιστεί η είσοδος των γερμανών. 

   Μονότοξο στη Μύκη
 
Μονότοξο στη Μύκη. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
      Βρίσκεται μέσα στο χωριό Μύκη, είναι μονότοξο και σκεπασμένο με τσιμέντο και άσφαλτο. Ζεύγει το ομώνυμο ποτάμι του χωριού Μύκη που χύνεται στον Κόσσυνθο, έχει μια σειρά θολίτες όπως η πλειοψηφία των γεφυριών στην ευρύτερη περιοχή και μας είναι άγνωστο πότε και από ποιον χτίστηκε.
 
     Γκρεμισμένο γεφύρι στη Μύκη
Γκρεμισμένο στη Μύκη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Ήταν χτισμένο επί του ομώνυμου ποταμού του χωριού Μύκη, μέσα στο χωριό και σώζεται μόνο τμήμα του αριστερού βάθρου του. Δεν είναι γνωστό πότε γκρεμίστηκε, πιθανόν και αυτό το 1941 στην προσπάθεια εμπόδισης της εισβολής των Γερμανών, καθώς επίσης πότε και από ποιον χτίστηκε.
    
     Γκρεμισμένο γεφύρι στον Εχίνο
Γκρεμισμένο στον Εχίνο. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Βρίσκεται στον Εχίνο, που αποτελεί το πολιτιστικό, πνευματικό και πολιτικό κέντρο των Πομάκων της Ξάνθης. Διακρίνεται μόνο το αριστερό βάθρο του και ήταν χτισμένο επί του Ξεροπόταμου, που διασχίζει τον Εχίνο και είναι παραπόταμος του Κομψάτου. Καταστράφηκε, κατά μαρτυρίες των ντόπιων, το 1941, προκειμένου να εμποδιστεί η είσοδος των Γερμανών εισβολέων. Άγνωστο πότε χτίστηκε και ποιος ήταν ο πρωτομάστορας.
                        Γκρεμισμένο γεφύρι στον Εχίνο
Γκρεμισμένο στον Εχίνο. (Φωτο: ΑΓΠ)

Γεφύρωνε τον ομώνυμο ποταμό στο χωριό Εχίνο και δεν είναι γνωστό πότε γκρεμίστηκε, ούτε πότε χτίστηκε καθώς επίσης και ποιος ήταν ο πρωτομάστορας. Σήμερα σώζεται τμήμα του αριστερού βάθρου του.

                      Μονότοξο στον Εχίνο
Μονότοξο από Εχίνο προς Σάτρες. Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
   Είναι μονότοξο, κοντά στον Εχίνο, στο δρόμο προς το χωριό Σάτρες. Αποτελεί κομμάτι του δημοσίου δρόμου Ξάνθης-Εχίνου-Σάτρες και είναι καλυμμένο με άσφαλτο και τσιμέντο. Γεφυρώνει το ρέμα Σαρμασίκ, που χύνεται στον ποταμό Κομψάτο και είναι χτισμένο με γκρίζα πέτρα, άγνωστο από ποιον και πότε, έχοντας επίσης μια σειρά θολίτες.
            
    Γεφύρι στο Ποταμοχώρι
Γεφύρι στο Ποταμοχώρι. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
   Είναι δίτοξο και βρίσκεται λίγο πριν το χωριό Ποταμοχώρι (Ιμάν ή Ντουρ) μεταξύ των χωριών Εχίνος και Σάτρες και από τους ντόπιους λέγεται Κανλί κιουπρί, γεφυρώνοντας τον Κομψάτο.  Η μεσαία καμάρα είναι η κύρια και η μεγαλύτερη, ενώ εκατέρωθεν αυτής υπάρχουν δύο ανακουφιστικά ανοίγματα με κάθετα τα πλαϊνά τους. Τα φερτά υλικά (ξύλα, χώμα κλπ) που έχουν σκαλώσει στο ανακουφιστικό άνοιγμα είναι αποτέλεσμα της θεομηνίας του 1996.
 
Η μεγάλη καμάρα. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Έχει υποστεί προσθήκες, σιδερένιες και τσιμεντένιες επεκτάσεις για να εξυπηρετεί τη συγκοινωνία μεταξύ των χωριών της περιοχής, αφού ακόμη είναι σε χρήση και για τα οχήματα.
   Το εκκλησάκι που βρίσκεται δίπλα, είναι χτισμένο στα μέσα του 20ου αιώνα και είναι αφιερωμένο στους άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο και τον άγιο Δημήτριο τον Στρατηλάτη.
                     
  Γεφύρι στις Σάτρες
Δίτοξο στις Σάτρες. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
   Ζεύγει τον ποταμό Γκολέντο που χύνεται στον Κομψάτο, μέσα στο χωριό Σάτρες και αποτελείται από δύο τόξα και δύο ανακουφιστικά ανοίγματα εκατέρωθεν του κυρίως και μεγαλύτερου τόξου.
 
Η μεγάλη καμάρα. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Από ανάντη και προς τα αριστερά η επιφάνειά του χαμηλώνει σταδιακά ενώ έχει στηθαία και μια σειρά θολίτες. Δεν έχει κατορθώσει να αποφύγει και αυτό τις ακαλαίσθητες τσιμεντένιες επεμβάσεις στα στηθαία του και πάνω από το δεξιό ανακουφιστικό άνοιγμα από ανάντη. Έχει προβόλους, καλντεριμωτή επιφάνεια και αποτελεί σημείο αναφοράς του χωριού.


     Γεφύρι ανάμεσα Σάτρες και Τέμενος
Μονότοξο ανάμεσα Σάτρες και Τέμενος. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
   Είναι μονότοξο και βρίσκεται μεταξύ των χωριών Σάτρες και Τέμενος. 
 
Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Γεφυρώνει το ποτάμι Γκολέντο, παραπόταμο του Κομψάτου, η επιφάνειά του είναι καμπυλωτή και καλντεριμωτή, έχοντας μια σειρά θολίτες. Είναι χτισμένο με γκρίζα πέτρα ενώ και αυτό έχει υποστεί τσιμεντένιες παρεμβάσεις στα στηθαία του, εντελώς ακαλαίσθητα όμως που δεν δένουν με το γεφύρι και το περιβάλλον. Δίπλα του ακριβώς, για να υπάρχουν αναπόφευκτα οι συγκρίσεις, έχει χτιστεί μοντέρνα τσιμεντένια γέφυρα. Η περιοχή που είναι χτισμένο λέγεται Zelenitska, που σημένει Πρασινότοπος.

   Γεφύρι Τεμένους
Μονότοξο στο Τέμενος. Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
   Βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Τέμενος (Staro selo-παλιό χωριό), είναι μονότοξο και ενώνει τις δύο όχθες του ποταμιού Γκολέντο. Είναι ένα όμορφο γεφύρι, χτισμένο με γκρίζα πέτρα της περιοχής, άγνωστο πότε και από ποιον, με μια σειρά από θολίτες και με καλντεριμωτή και καμπυλωτή επιφάνεια δένοντας απόλυτα με το περιβάλλον της περιοχής. Έχει όμως και αυτό υποστεί ακαλαίσθητες τσιμεντένιες παρεμβάσεις στα στηθαία του. Εξυπηρετούσε και εξακολουθεί να εξυπηρετεί τις αγροτικές ανάγκες των ντόπιων.
  
   Γεφύρι στο Ακραίο
Δίτοξο στο Ακραίο. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)
   Βρίσκεται στα όρια του χωριού Ακραίο (Ντόλεβο), είναι από τα ωραιότερα της Θράκης, έχει δύο άνισες ως προς το μέγεθος καμάρες, μια σειρά από θολίτες και είναι χτισμένο – άγνωστο πότε και από ποιον – με την χαρακτηριστική γκρίζα πέτρα της περιοχής.
Το μικρό και το μεγάλο τόξο. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Αριστερά, από ανάντη, και εκατέρωθεν της κεντρικής μεγάλης καμάρας υπάρχουν ψηλά δύο ανακουφιστικά ανοίγματα με κάθετα τα πλαϊνά τους. Έχει υποστεί και αυτό σε κάποια σημεία τσιμεντένιες παρεμβάσεις στα στηθαία του. Το μεσαίο βάθρο, μεταξύ της μεγάλης και της μικρότερης καμάρας, ακουμπάει στην κοίτη του ποταμού, έχοντας και τον σχετικό πρόβολο για την μείωση της έντασης του νερού σε περίοδο απότομων και δυνατών κατεβασμάτων του ποταμού. Στη θεομηνία του Νοεμβρίου του 1996, ο Κομψάτος ξεχύλισε με αποτέλεμα να περάσει πάνω από το γεφύρι. ευτυχώς οι ζημιές ήταν λίγες και περιορίστηκαν κυρίως στα προστατευτικά τοιχία, τα οποία τσιμεντώθηκαν πρόχειρα παρά την ύπαρξη άφθονου πρωτογενούς υλικού στην περιοχή.
    Και σ’ αυτήν την περιοχή, όπως και σ’ ολόκληρο τον Ελλαδικό και όχι μόνο χώρο, τα πέτρινα γεφύρια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με λαϊκούς μύθους, ανέκδοτα, παροιμίες, μάχες, συνθηματικές λέξεις, ιστορικά γεγονότα, μαρτυρίες, θρύλους και παραδόσεις. (2)
   Οι καταστροφές τους, κατά ή μετά τη θεμελίωσή τους, ανέπτυξαν τη φαντασία του κόσμου που τις απέδιδε σε υπερφυσικές δυνάμεις, εχθρούς των μαστόρων κυρίως αλλά και των γεφυριών, που για να τις εξευμενίσουν και να τις μαλακώσουν προέβαιναν πολλές φορές σε ανθρωποθυσίες και μάλιστα συγγενικών τους προσώπων.
   Παραθέτουμε τρεις ντόπιες παραλλαγές του γεφυριού της Άρτας, τρεις Πομακικές διασκευές, όπως παρουσιάστηκαν το 1979 από το ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου (3), καθώς και μια Πομακική παραλλαγή από τη Βουλγαρία.

Παραλλαγή από το χωριό Μύκη της Ξάνθης
TRIMINA BRATJE KJURPUJE GRADEVO     ΤΡΙΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΧΤΙΖΟΥΝ ΓΕΦΥΡΙ
     Trimina bratje krupruje gradevo              Τρία αδέλφια χτίζουν γεφύρι,
     Prez denie gradot vecer sa sipo.                Τη μέρα το χτίζουν, τη νύχτα γκρεμίζεται
     Trimina bratje pazdumino so                     Τα τρία αδέλφια συνεννοήθηκαν,
     (pazdumiho so) poizlogoho so                   συνεννοήθηκαν και αποφάσισαν,
5   komune dojde jurte na rano                        όποιος έρθει αύριο νωρίς
     Ce se jo gradjot v srede gradoso.                να τον χτίσουν στη μέση της οικοδομής.
     Zadala so je Gjurke Kadona,                       Φάνηκε η κυρά Gjurke (κρατώντας)
     Vaf denso rook vodo studeno                     στο δεξί χέρι κρύο νερό,
     Vaf levo rook toplo projono.                       Στο αριστερό χέρι ζεστό πρωϊνό.
10 Ce se je mina, ne setimi so                          Της έγνεψε, δεν κατάλαβε.
     Sas rokoj mahna, po naborzi so,                 με το χέρι της έκανε νόημα, (και εκείνη) βιάστηκε
     Trimina bratje pazdumiho so                     Τα τρία αδέλφια συνεννοήθηκαν,
     Pazdumiho so, poizlogoho so,                    συνεννοήθηκαν και αποφάσισαν,
     Ce si mi stata naj malkomune                     και σηκώθηκε ο μικρότερος:
15 -Jala mi, jala, Gjurke Kadona,                     - Έλα, έλα, κυρά Glurke,
     Porsten mi pana v srede gradoso.              Μου έπεσε το δαχτυλίδι στη μέση του χτίσματος.
    -Molci mi, molci, naj malku bratce              - Σώπασε, σώπασε, μικρότερε αδελφούλη,
     Izvadi ste me srebaran porsten.                  εγώ θα βγάλω το ασημένιο δαχτυλίδι.
     Vakusala so, vazpriotnala so                       Ανασκουμπώθηκε, σήκωσε το φόρεμά της
20 da si izadi srebaran porsten.                        να βγάλει το ασημένιο δαχτυλίδι.
     Ce si je gradjo v srede gradono.                   Και την χτίζουν στου γεφυριού τη μέση.
      -Punsi mo, punsi, moje le ljube,                  -Άφησέ με, άφησέ με, αγαπημένε μου,
      Dete imom razvito mi je,                              έχω παιδί που μου είναι ξεσκέπαστο,
      Razvito mi je pak ne povito.                         Ξεσκέπαστο και αφάσκιωτο.
25. –Majko imas, poviti go ste,                           -Έχεις μάνα, θα το φασκιώσει,
      Poviti go ste, razviti go ste,                           θα το φασκιώσει, θα το σκεπάσει.
      -Plemo imam, zapratimi so                           -Έχω φασκιές, που άρχισα να πλένω,
      (zapratimi) so pak ne doprati.                      Άρχισα να πλένω και δεν αποτελείωσα.    

Παραλλαγή από το χωριό Σάτρες της Ξάνθης
TRIMINA BRATJI GRADA GRADEHO          ΤΡΙΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΕΧΤΙΖΑΝ ΠΟΛΗ
      Trimina bratji grada gradeho.                    Τρία αδέλφια έχτιζαν πόλη.
      Deno go gradjot, nastes so turi.                  Τη μέρα τη χτίζουν, το βράδυ γκρεμίζεται.
      Jubreklihi so kurban da kolhot                   Υποσχέθηκαν να προσφέρουν θυσία,
      Juga donese Maneljavana                             juga φέρει το Μανώλη
5    Mlada nevesta, ci si junela                            η νέα γυναίκα και έφερε
      Gjuzel Hasanovo mlado neveste.                Του όμορφου Χασάν η νέα γυναίκα.
      Si joci hi mahna, ne setisi so,                         Με τα μάτια της έγνεψε, δεν κατάλαβε,
      s roko hi mahna, ne vrastasi so                     με το χέρι της έγνεψε, δεν γύρισε πίσω,
      Jam si so po na borzava.                                Αλλά έκανε πιο γρήγορα.
10  -Seljom alejkum hjusta ketije!                       -Γειά σου, μάστορα Ketije!
      -Alejkum selam, Hjurke Kadona!                -Γειά σου, κυρά Hjurke!
      -Gradimi, gradi, v srede gradono,               -Χτίζουμε, χτίζω στη μέση της οικοδομής,
      v srede gradono srebaran porsten.              στη μέση της οικοδομής το ασημένιο δαχτυλίδι.
      -Molci mi, molci, gjuzel Hasane,                  -Σώπασε, σώπασε, ωραίε Χασάν.
15  Jutre na rano da mi doneses,                         αύριο νωρίς να μου φέρεις,
      (da mi doneses) malkono dete,                     να μου φέρεις το παιδάκι μου,
       Ne zakranenkono ne zakopenkono.          Το ατάιστο, το άπλυτο.
      -Molci mi, molci, Hjurke Kadona,                -Σώπασε, σώπασε, κυρά Hjurke,
      Pana ste slana, zahrani go ste,                      θα πέσει πάχνη, θα το ταίσει,,
20  Letna ste rosa, jokopi go ste,                          θα πέσει δροσιά, θα το πλύνει,
      Dujna ste vetar, zaljule go ste.                       Θα φυσήξει αέρας, θα το κουνήσει.
      Placi mi, place, gjuzel Hasane.                      Κλαίγε, κλαίγε, ωραίε Χασάν.

Παραλλαγή από το χωριό Ωραίο Ξάνθης
TROISTA BRATJE GRADO GRADEHO              ΤΡΙΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΕΧΤΙΖΑΝ ΠΟΛΗ
      Troista bratje grado gradejo,                   Τρία αδέλφια έχτιζαν πόλη,
      deno jo gradot, vecer so rasturva            τη μέρα τη χτίζουν, το βράδυ γκρεμίζεται,
      deno jo gradot, vecer so rasturva.           Τη μέρα τη χτίζουν το βράδυ γκρεμίζεται.
      Troistabratje Kabul storoha,                     Τα τρία αδέλφια συμφώνησαν,
5    kat ranom dojde jutre naj napres,            όποιος έρθει αύριο πρώτος,
      kat ranom dojde jutre naj napres,            όποιος έρθει αύριο πρώτος,
      ti stem vgradime vaf koprujono.             Θα τον χτίσουμε στη γέφυρα.
      Zadala so jo, podala so jo                          Φάνηκε, πρόβαλε
      naj malkomune Hjurke Kadona.              Η γυναίκα του μικρότερου, η Hjurke.
10  Hjurke Kadona poramila jo                       Η κυρά Hjurke κρατούσε
      nan nana raka toplo projova,                    στο ένα χέρι ζεστό πρόγευμα,
      nan nana raka I malkono deti.                  και στο άλλο το παιδάκι της.
     -Klaj delevi, troista brate!                           -Καλή δουλειά, τρία αδέλφια!
     -Allah razola, Hlurke Kadona!                 -Νάσαι καλά, κυρά Hjurke.
15   Hasan si sjonnal, sjonnal da place        Ο Χασάν κάθησε, κάθησε να κλαίει.
      -Joti mi places, ljuboji mlado,                    -Γιατί μου κλαις νέα μου αγάπη;
       joti mi places, ljuboji mlado?                    Γιατί μου κλαις νέα μου αγάπη;
      -Kak da ni placom,parvicko ljube,           -Πώς να μη κλαίω, πρώτη μου αγάπη,
      Kak da ni placom, parvicko ljube.           Πώς να μη κλαίω, πρώτη μου αγάπη.
20   Zagubil si som srebaran parsten            Έχασα το ασημένιο δαχτυλίδι,
       srebaran parsten gumus joltonen.          Το ασημένιο δαχτυλίδι, ασήμι χρυσάφι.
       S raka ti mahna nad zad se varni            Με το χέρι σου έκανα νόημα να γυρίσεις πίσω,
       su oko ti migna ne razbrami so,               με τα μάτια σου έγνεψα, δεν καταλάβαμε ,
       jam si so seti na barza vaj so.                    αλλά κατάλαβες, κάνε γρήγορα.
25  Tosi jo fatvo trojitsa brate                           Την άρπαξαν τα τρία αδέλφια,
      da jo vgradiho v srede gredono                 την έχτισαν στη μέση της οικοδομής,
      jam ji ostavjot desnjono rook                     αλλά της άφησαν το δεξί χέρι,
      (desnjono roko) i levono bisko                  (το δεξί χέρι) και το αριστερό στήθος
      da si jovidva malkono deti,                        να φροντίζει το μικρό της παιδί,
30  malkono deti parvicko tsaro.                     Το μικρό παιδί, το πρώτο σπλάχνο.
      -Moj te go pravi, trevitsa brate,                  -Μη το κάνετε αυτό, τρία αδέλφια,
      det som razvila, pak ne puvila,                 το παιδί έχω ξετυλίξει και δεν το φάσκιωσα,
      drip som zaprala, pak ne duprala,           ρούχα έχω αρχίσει να πλένω και δεν τα έπλυνα,
      lap som zamesla, pak ne dumesla.           Ψωμί έχω αρχίσει να ζυμώνω και δεν το ζύμωσα.

Πομακική παραλλαγή από τη Βουλγαρία
VGRADENA NENESTA                                          Η ΧΤΙΣΜΕΝΗ ΝΥΦΗ
       Truista bratja grada gradjaha,                    Τρία αδέλφια έχτιζαν πόλη,
       denza go gradjat po jasno slance,               τη μέρα τη χτίζουν στο λαμπρό τον ήλιο,
       nostja sa sipja po mjasacina.                        Τη νύχτα στο φεγγάρι γκρεμίζεται.
       Truista bratja kaul storiha:                           Τα τρία αδέλφια έδωσαν λόγο:
5     -Cijato ljubja naj-rano dojdja,                       -Όποιου η αγάπη έρθει πολύ νωρίς
       ta mi dunjacerana progimka,                       να μας φέρει το πρωινό
       da go vgradimja v Bjalana grada!                Να τη χτίσουμε στην πόλη Bjalana!
       Vsjaku si ljubja ljubimu kaza,                       Καθένας τους στην αγαπημένη του το είπε,
       Strunino ljubja ljubja ni kaza,                       Ο αγαπημένος της Στρούνας δεν το είπε στην
                                                                                       αγάπη του,
10   ami mu kaza mlogu raboti:                            μόνο της όρισε πολλές δουλειές:
      -Oj, Struno, Struno, mlada nivjasto,               -Στρούνα, νιόνυφη Στρούνα,
      utrja  mi, ljubja, rano podrani,                        ξύπνα αύριο νωρίς, αγαπημένη,
      ta si obanjaj maleno djate,                                λούσε το παιδάκι,
      ta cja go povij i nahrani go                              τύλιξέ το μετά και τάισέ το,
15  i nahrani go i prispi si go,                                και τάισέ το και κοιμισέ το
      cja mi izpjaci rani furniti                                  άναψε κατόπιν νωρίς το φούρνο,
      i opera si bjalono pranje,                                  πλύνε τα ασπρόρουχα
      ta cja mi sgotni rana progimka                       και ετοίμασέ μου μετά το πρωινό
      i donjasi mi na Bjala grada!                             Και φέρτο μου στην πόλη Bjala!
20  Struna nivjasta rano podrani,                        Η νύφη η Στρούνα ξύπνησε νωρίς,
      ta si napravi mlogu raboti,                               να κάνει τις πολλές δουλειές
      denu nasadi nehinu ljubja,                              που της παράγγειλε ο αγαπημένος της,
      ta cja sgotvi rana progimka,                            να ετοιμάσει μετά το πρωινό,              
      i sgotvila ja, i otnela ja.                                     Και το ετοίμασε και το έφερε.  
25  Aga ja vide nehino ljubja,                               Όταν την είδε την αγαπημένη του,     
      nehino ljubja nikum unikna,                          την αγαπημένη του έσκυψε,
      nikum unikna, solzi zaroni.                           Έσκυψε και έχυσε δάκρυα.
      Ci si go vidja Struna nivjasta                         Όταν τον είδε η νύφη η Στρούνα,
      ta sin a ljubja tiho romonja:                            σιγά ψιθύρισε στον αγαπημένο της:
30  -Oti  mi, ljubja, nikum unikna,                      -Γιατί, αγαπημένε, έσκυψες,
      nikum unikna, solzi uroni?                            Έσκυψες και έχυσες δάκρυα;
     -Oi Struno, Struno, mlado nivjasto,               -Στρούνα, νιόνυφη Στρούνα,
      izpusnal sam si srebaran porsten,                μου έπεσε το ασημένιο δαχτυλίδι,
      srebaran porsten s kantasi kamjan,              το ασημένιο δαχτυλίδι με την κόκκινη πέτρα,
35  izpusnah si go v Blalana grada!                   Το έχασα στην πόλη Bjalana.
      -Oj ljubja, ljubja, Strunino ljubja,                    - Αγάπη, αγάπη, αγάπη της Στρούνας,
      ripna stja Struna, izvadi stja go!                    Η Στρούνα θα πηδήξει να το βγάλει!
      Ripnala Struna v Bjalana grada,                    Πήδηξε η Στρούνα στην πόλη Bjalana,
      da si izvadi srebaren porsten.                         να βγάλει το ασημένιο δαχτυλίδι.
40  Strunini strici, sasti deverja.                             Οι κουνιάδοι της Στρούνας,
      Kamjan po kamjan, djarvo po djarvo,            πέτρα την πέτρα, ξύλο το ξύλο,
      ta si vgradiha Struna nivjasta.                         Την έχτισαν τη νύφη Στρούνα.
      Struna nivjasta vikna, zaplaka:                       Η νύφη η Στρούνα, φώναξε και έκλαψε.
      -Oj strici, strici, sasti deverja,                            -Ω, σεις κουνιάδοι μου,
45  Izgraditja mi ot djasna strana,                          χτίστε με από τη δεξιά μεριά,
      ot djasna strana Bjalana grada,                        από τη δεξιά μεριά στην πόλη Bjalana,
      da si mi hranja malono detja,                            να ταίζω το παιδάκι μου,
      malono detja s prjasnono mliako.                    Το παιδάκι μου με φρέσκο γάλα.

Σημειώσεις - Βιβλιογραφία
(1). Το ταξίδι στην περιοχή έγινε το Φθινόπωρο του 1999. Δεν γνωρίζω την σημερινή κατάσταση των γεφυριών.
(2). Χρήσιμα στοιχεία για τα παραπάνω γεφύρια (ονομασίες, περιοχές, ζημιές, πρωτομάστορες κλπ) μου έδωσε ο Μιχάλης Πασσαλής από την Ξάνθη. Τον ευχαριστώ.
(3). Κ. Μητσάκης. Γ’ Συμπόσιο Λαογραφίας του Βορειοελλαδικού χώρου ( Ήπειρος – Μακεδονία – Θράκη). Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου. Θεσσαλονίκη 1979. 
Δείτε το παρακάτω video για τα γεφύρια της Ξάνθης.