Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου

Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου
Πετρογέφυρα: διαδρομές...της φύσης τα καμώματα...δημιουργήματα...μνήμες...αναφορές...βιώματα

Τιμή στους μάστορες, που άφησαν με τα εμπνευσμένα έργα των χεριών τους το ίχνος τους στην ιστορία της νεοελληνικής αισθητικής, σμιλεύοντας την πέτρα και δαμάζοντας το νερό της Πελοποννησιακής γης, με την απαράμιλλη τεχνική τους, τη φλόγα της ψυχής τους και το σεβασμό στη φύση.
Ας γνωρίσουμε αυτούς και τα έργα τους.

Τρίτη 26 Νοεμβρίου 2013

Ένας Κλουκινοχωρίτης θυμάται...



Μια μαρτυρία ενός 85χρονου παλιού μάστορα της πέτρας, από την Αγία Βαρβάρα. 

Ανδρέας Λεζές του Βασιλείου, γόνος μιας σπουδαίας οικογένειας Αγιοβαρβαριτών μαστόρων της πέτρας.

«…ο λιθαροβγάλτης έβγαζε την πέτρα…εγώ ήμουν στο μπουλούκι του Παπουτσή του Κώστα…το φαγητό το έδινε το αφεντικό ή παίρναμε τη δουλειά ξέκοπα. Συνήθως στα Τρικαλοχώρια μας τάιζαν… έχουμε χτίσει τα μισά σπίτια του Πόρου…στα θεμέλια, ο πρωτομάστορας με το σφυρί, χτύπαγε το αρνί ή τον κόκορα για το καλό του έργου…»

"...Έχω γυρίσει όλη την Ελλάδα…κουβαλάγαμε και κόβαμε πέτρες…Δούλεψα κοντά στους Λεζέδες από την Αγία Βαρβάρα…χτίσαμε και γεφύρια. Συνήθως σμίγαμε το χειμώνα γιατί τα καλοκαίρια δουλεύαμε στα χωράφια. Δύσκολες εποχές τότε…τι να κάναμε…Έχουμε χτίσει τα μισά σπίτια του Πόρου.
Υπάρχει και ένα γεφύρι στα Γουναριάνικα…στην Αγία Βαρβάρα υπάρχει ένα γεφύρι στου “Διάκου τη Βρύση” ή “Παναγία”. Υπάρχει ακόμα γεφύρι στα “Ριζανά” Ζαρούχλας, στη λάκα στο πλάτωμα, στις “Καντηλιές” και το γεφύρι στα “Άσπρα Λιθάρια” για του “Γιοβά το Βράχο”. Υπήρχε και γεφύρι “στου Καραφωτιά”, που πέρναγε ο κόσμος για το χωριό…στη Ζαρούχλα…το χαλάσανε. Στα “Ζαχέϊκα”, στην πανηγυρίστρα, μεταξύ Σόλοι και Μεσορούγι.
Δούλεψα και στο βγάλσιμο της πέτρας…με βαριά, με λοστό και με φουρνέλο. 
Αγία Βαρβάρα
 Ο λιθαροβγάλτης έβγαζε την πέτρα. Πηγαίναμε τότε τα παιδιά, τα μαστορόπουλα, από το μπουλούκι με τα ζώα και μαζεύαμε τις πέτρες και τις πηγαίναμε στο μέρος του έργου, που τις περιλαμβάνανε οι πελεκάνοι-λιθαράδες. Πελέκημα έκαναν ο γέρο-Σπύρος ο Σουρέλης, ο Λεζές, ο Κρικέτος, ο Κώστας ο Παπουτσής, πρωτομάστορας ήτανε αυτός, ο Σπηλιωτάκος, ο Αραούζος, ο Μπλατσαράς…όλοι πελεκάγανε.
Εγώ ήμουν στο μπουλούκι του Παπουτσή του Κώστα. Ήμαστε 7-8 άτομα. Χτίζανε οι τέσσερεις, οι άλλοι πελεκάγανε, κουβαλάγανε κλπ. Πέτρες κυρίως βγάζαμε στο “Ξερολάγκαδο” στην Αγία Βαρβάρα, στο νεκροταφείο, αλλά όπου αλλού χρειαζότανε να χτίσουμε βγάζαμε εκεί κοντά. Το ίδιο και καμίνι για τον ασβέστη.
Πελεκάνος. (Φωτο: ΑΓΠ)

Η πληρωμή γινόταν με τον παρακάτω τρόπο. Έκοβε για παράδειγμα το έργο 50.000;  Ανάλογα με την αξία τα μοιραζόμαστε. Πόσα θα βγάλουμε στα παιδιά, πόσα οι μαστόροι, πόσα οι άλλοι. Εγώ έπαιρνα ένα μερτικό. Έπαιρνα και 15 και 30 χιλιάδες. Τα μαστορόπουλα μισό.
Ξεκινάγαμε έξι το πρωί και τελειώναμε πολλές φορές αργότερα από το πέσιμο του ήλιου, ανάλογα με το έργο και το δρόμο του.
Στο μπουλούκι είμαστε 8-10 άτομα και ο καθένας το ζώο του. Ο καθένας φρόντιζε το ζώο του. Το βράδυ ένα μαστορόπουλο φύλαγε τα ζώα, τα έβοσκε, τα “κόλαγε” στο βουνό και το πρωί, στο χάραμα, τα έφερνε από το βουνό. Ταλαιπωρία μεγάλη ρε παιδιά…
Εργαλεία χτιστάδων. (Φωτο: ΑΓΠ)

Το φαγητό το έδινε το αφεντικό ή παίρναμε τη δουλειά “ξέκοπα”. Συνήθως στα Τρικαλοχώρια μας τάιζαν...
Στα θεμέλια, ο πρωτομάστορας με το σφυρί, χτύπαγε το αρνί ή τον κόκορα για το καλό του έργου. Ένα δυόροφο σπίτι κάναμε συνήθως 10-15 μέρες, γιατί η δουλειά ήταν μοιρασμένη. Έχτιζαν δύο ζευγάρια μαστόρων. Μέσα και έξω.
Συνθηματική γλώσσα δεν είχαμε. Δεν είχα συνεργαστεί με Λαγκαδινούς και Ηπειρώτες μαστόρους.(2)
Συλιβαινιώτικα Ακράτας

Ξεκίνησα σαν μαστορόπουλο 12 χρόνων. Κουβάλαγα πέτρες. Με την αξία σου ανέβαινες. Συνήθως τα μαστορόπουλα την πληρώνανε. Ήτανε βαριά η δουλειά. Ήτανε το βράδυ να πας με όλων των μαστόρων τα ζώα. Κοιμόμουνα πολλές φορές με τη βροχή…
Η πέτρα σταμάτησε μετά τον πόλεμο. Τελευταία φτιάξαμε την Αγία Σωτήρα στη Ζαρούχλα, πριν 30 χρόνια...". (3)
Για την ιστορία της μετεγκατάστασης του χωριού Συλίβαινα διαβάζουμε ότι "Την κοινότητα Συλιβαίνης απετέλουν τα χωρία Συλίβαινα και Τσιμπλός, αλλ' αμφότερα ταύτα κατεστράφησαν προ ετών ολοσχερώς εκ καθιζήσεως του εδάφους εκατέρωθεν του Κράθιδος, εν ω καταπεσέντος του εδάφους εσχηματίσθη λίμνη πλήρης ιχθύων του ποταμού και ήτις πάλιν συν τω χρόνω διελύθη υπό του ποταμού παρασύραντος τους προς Β. αυτής καταπεσόντας όγκους βουνών και πετρωμάτων και χωμάτων. Ούτω δ' εγκαταλειφθέντων πλέον ολοσχερώς των χωρίων οι μεν Συλιβαινιώται μετώκησαν εις τα παρά την Ακράταν Συλιβαινιώτικα, προτέραν αυτών αποικίαν. Και απετέλεσαν εκεί ανθηράν κοινότητα της Αιγιαλείας, οι δε Τσιμπλιώται εις Τραγανόν Ερινεού Πατρών και αλλαχού, αμφοτέρων δ' οι κάτοικοι μεταβαίνουσι και εις τας περιοχάς Συλιβαίνης και Τσιμπλού προς καλλιέργειαν των εκεί κτημάτων αυτών." (4)

Σημειώσεις-βιβλιογραφία
(1). Η παραπάνω μαρτυρία έγινε την 13/10/2013 στο σπίτι του παλιού μάστορα, στα Συλιβαινιώτικα της Ακράτας τόπο όπου διαμένουν οι περισσότεροι πια από τα μισοεγκαταλελειμμένα μαστοροχώρια των Κλουκίνων, που όμως γεννήθηκε και μεγάλωσε στο ξακουστό μαστοροχώρι της Αγίας Βαρβάρας. Σεβαστήκαμε απόλυτα την επιθυμία του για διατήρηση της ανωνυμίας του, αν και δεν κατανοούμε  την αναγκαιότητα της άποψης αυτής. Ήταν, πάντως, μια πάγια τακτική των παλιών μαστόρων να μη θέλουν να αφήσουν τα ίχνη της ταυτότητάς τους και των κατασκευών τους, μη ενδιαφερόμενοι στο ελάχιστο για την υστεροφημίας τους, αλλά αποκλειστικά για τα ως προς το ζην αυτών και των οικογενειών τους.
(2). Την Κυριακή 24/3/1913 από το διπλανό βουνό Γερακάρι υπήρξαν μεγάλες κατολισθήσεις, που κάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος του χωριού Συλίβαινα, σκοτώνοντας 4 άτομα, φράζοντας τον Κράθι και δημιουργώντας την λίμνη του Τσιβλού. Οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν σε άλλες περιοχές και κυρίως κοντά στην Ακράτα, όπου η περιοχή ονομάστηκε Συλιβαινιώτικα.
(3).  Mαρτυρία στον γράφοντα του Αγιοβαρβαρίτη Ανδρέα Λεζέ του Βασιλείου, καταγόμενου από την μεγάλη μαστορική οικογένεια των Λεζέδων. Ο αδελφός του πατέρα του, Παναγιώτης, γεννημένος το 1880, σπουδαίος μάστορας και αυτός, αναφέρεται σε αρκετά βιβλία. Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) αναφέρονται και άλλοι ονομαστοί μάστορες της οικογένειας Λεζέ, όπως ο Σταύρος Λεζές (ξακουστός) γεννημένος το 1816 και ο Αναστάσιος Λεζές το 1826. Ήταν αδέλφια του του προπάππου του Ανδρέα Λεζέ. 
Η δημοσιοποίηση του ονόματος του σπουδαίου αυτού Αγιοβαρβαρίτη μάστορα, καθώς και όλα τα στοιχεία για την ονομαστή αυτή οικογένεια των μαστόρων της πέτρας, γίνεται σε δεύτερο βαθμό και σχετικά πρόσφατα, με την άδεια του γιου του Ανδρέα Λεζέ, Βασίλη. Τον ευχαριστώ.
(4).   Γεωργίου Παπανδρέου. Δ.Φ. υμνασιάρχου. 1928. Ιστορία των Καλαβρύτων, Β'έκδοση από την Κοινωφελή Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Και Κοινωνικής Ανάπτυξης Και Ποιότητας Ζωής Δήμου Καλαβρύτων (ΔΕΠΑΠΟΖ). Καλάβρυτα 2011, σελ. 313.

Τρίτη 19 Νοεμβρίου 2013

Τα Πέτρινα γεφύρια στη Βαλύρα της Ιθώμης



...είχαμε συνολικά 14 τέτοια πέτρινα γεφύρια και τα θυμάμαι από πιτσιρικάς, γιατί εδώ μπαίναμε και μαζεύαμε σαλιγκάρια ή πιάναμε σπιλούνια που 'χανε τις φωλιές τους ή τσιμουριάνους...

Κατά μήκος του δημόσιου δρόμου από Σκάλα προς Βαλύρα και Λάμπαινα, μέσα στα όρια του χωριού Βαλύρα, που άλλαξε τ' όνομά της από Τζεφερεμίνη με το ΦΕΚ 306/22-12-1927 τεύχος πρώτο, υπάρχουν δεκατέσσερα πέτρινα γεφύρια, εκ των οποίων σώζονται καλυμμένα από την άσφαλτο τα έντεκα, δύο κατεστραμμένα και ένα χωμένο.
Έχουν χτιστεί όλα κατά τη χάραξη του δρόμου Σκάλας – Βαλύρας – Ναζήρι – Μεσσήνη με βάση το ΦΕΚ αρ. 15 στις 24 Απριλίου του 1874 “περί των κατασκευασμένων επαρχιακών και δημοτικών οδών εν τω νομώ Μεσσηνίας” ... 5) Η από Ναζίρι εις Σκάλαν επί της Εθνικής οδού από Καλαμών εις Μεγαλόπολην δια του χωρίου Τζεφερεμένης μήκους 10 χιλ. (1)
Την διαδικασία είχε ξεκινήσει ήδη από το 1862 ο οπλαρχηγός Παπατσώνης από το χωριό Εύα, προκειμένου να διευκολυνθεί η άφιξη του Όθωνα στην περιοχή, γιατί ο τότε βασιλιάς του είχε βαφτίσει ένα παιδί δίνοντάς του το όνομα Όθωνας. Η κατασκευή του δρόμου ολοκληρώθηκε επί Χαρίλαου Τρικούπη και παραδόθηκε σε χρήση μαζί με το σιδηρόδρομο την δεκαετία του 1890. (2)
Τα ρέματα, πάνω στα οποία υπάρχουν ή υπήρχαν τα γεφύρια καταλήγουν στους ποταμούς Πάμισο και βαλύρα.
Το όνομα του χωριού βαλύρα (Αγρίλη ή Βεζυροράχη ή Τζεφερίνι ή Τζεφερεμίνη) και κατ' επέκταση και του ποταμού είναι αρχαιότατο και λέγεται ότι δόθηκε από τον προ-ομηρικό μουσικό Θάμωρη (Β' ραψωδία, Ιλιάδα 594-605) φημισμένο για την ομορφιά, το τραγούδι και τη λύρα (που αύξησε τις χορδές από εφτά σε εννέα) και ο οποίος θέλησε να συναγωνιστεί τις μούσες. Στην τρίκογχη όμως, εννιάστοη γέφυρα (γέφυρα Μαυροζούμενας), οι μούσες τον τύφλωσαν επειδή έπαιζε και τραγουδούσε καλλίτερα απ' αυτές. Τότε του έπεσε η λύρα στο ποτάμι, βάϊ λύρα (έχασα τη λύρα) και προήλθε το όνομα βαλύρα. (3) Το πλέον πιθανό όμως είναι η περιοχή να πήρε το όνομά της από το λατινικό valis-e, που σημαίνει κοιλάδα.
Το όνομα Τζεφερεμίνη αναφέρεται στο γνωστό Ενετικό κατάλογο του Pacifico το 1690 και ήταν ένα από τα 68 χωριά της Ανθούσας. Η βαλύρα στην τουρκοκρατία λεγόταν Τζεφερεμίνη, από τον Τούρκο αγά και είχε δώσει το όνομά του, από το όνομα της κόρης του Εμίν. (4)
Η θέση της βαλύρας ταυτίζεται με την ιστορία της αρχαίας Μεσσήνης.
Στα γεωγραφικά όρια του χωριού, ερχόμενοι από Σκάλα υπάρχουν κατά σειρά τα εξής πέτρινα γεφύρια:

Γεφύρι  στις Βενζίνες.

Στις Βενζίνες. (Φωτο: ΑΓΠ)

Διακρίνεται, αλλά είναι καλυμμένο από την άσφαλτο του δημοσίου δρόμου. Είναι χτισμένο επί του ρέματος «Ράχες» που χύνεται στον Πάμισο, τοξωτό, με μεγάλα καμαρολίθια και είναι το πρώτο γεφύρι που συναντάμε στο χωριό, πριν τις γραμμές του τρένου.

Γεφύρι Καπετάνισσας

Της Καπετάνισσας. (Φωτο: ΑΓΠ)

Επίσης διακρίνεται, αλλά είναι και αυτό καλυμμένο από την άσφαλτο. Είναι χτισμένο με την χαρακτηριστική πέτρα της περιοχής και αποτελείται από δύο τετραγωνικά ανοίγματα, με κάθετο μεσόβαθρο και είναι χτισμένο με μεγάλους λίθους. Είναι χτισμένο στο ρέμα της Καπετάνισσας, που χύνεται στον Πάμισο. Πήρε την ονομασία του από μια δυναμική γυναίκα που ζούσε στην περιοχή και έκανε γερό κουμάντο στα του σπιτιού της. Για το λόγο αυτό την λέγανε Καπετάνισσα και την ονομασία αυτή πήρε και το γεφύρι.
Βρίσκεται και αυτό πριν τις γραμμές του τρένου, πηγαίνοντας προς το κέντρο του χωριού.

Του Μπαλάνη

Υπάρχει, αλλά είναι καλυμμένο από την άσφαλτο. Διακρίνεται καθαρά κάτω από το δρόμο και κυρίως από ανάντη. Ονομάστηκε έτσι, όπως και το ρέμα, εξ αιτίας ενός πηγαδιού που υπάρχει λίγο πιο κάτω και ανήκε σε κάποιον Μπαλάνη. Βρίσκεται μέσα στο χωριό, αμέσως μετά τις γραμμές του τρένου, ερχόμενοι από Σκάλα. Τα καμαρολίθια είναι μεγάλα και καταλήγουν σε τρίγωνο, όπως άλλωστε των περισσοτέρων τέτοιων γεφυριών στην περιοχή.
Του Μπαλάνη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Ο ντόπιος Γιάννης Λύρας αναφέρει χαρακτηριστικά: “...τα γεφύρια αυτά έγιναν την περίοδο του Όθωνα, όταν ο Παπατσώνης είχε βαφτίσει το γιο του με το όνομα Όθωνας, έχουμε και το ΦΕΚ για την κατασκευή του δρόμου Σκάλα – Βαλύρα – Λάμπαινα – Εύα. Στην πορεία της κατασκευής είχανε συνολικά 14 τέτοια πέτρινα γεφύρια στον ευρύτερο χώρο του χωριού μου και τα θυμάμαι από πιτσιρικάς γιατί εδώ μπαίναμε και μαζεύαμε σαλιγκάρια ή πιάναμε σπιλούδια που 'χανε τις φωλιές τους ή τσιμπουριάνους...Αυτό τώρα είναι το γεφύρι του Μπαλάνη. Μπαλάνης ήταν ένας παλιός που είχε ένα πηγάδι εκεί κοντά. Δυστυχώς με τα έργα της ασφαλτόστρωσης, όπως διαπιστώνεις, τα κάλυψαν...και φυσικά έχουν μείνει σκεπασμένα από τσιμέντο και άσφαλτο...φαίνονται όμως από κάτω... δυστυχώς το γεφύρι του Αγίου Αθανασίου έχει και αυτό σκεπαστεί και δεν φαίνεται καθόλου. Φυσικά στην περιοχή έχουμε πάρα πολλά γεφύρια και δεν μπορώ εγώ να πιστέψω ότι η Μεσσηνία έχει μόνο 17 γεφύρια, όπως μερικοί λένε. Έχει, προσωπικά πάνω από 150...και είναι σημαντικό να αφήσουμε κάποιο έργο, το οποίο θα γευθούν τα παιδιά μας και τα εγγόνια...κι εγώ προσωπικά πιστεύω ότι η Μεσσηνία σε γεφύρια είναι πρώτη...

Στην πλατεία του χωριού

Το γεφύρι στην πλατεία του χωριού καταστράφηκε  όταν έγινε η διαμόρφωση του χώρου.

Του Λινάρδου

Του Λινάρδου. (Φωτο: ΑΓΠ)

Φαίνεται καθαρά κάτω από το δρόμο, κυρίως από κατάντη και είναι τοξωτό. Τα καμαρολίθια του είναι μεγάλων διαστάσεων και έχουν τριγωνική απόληξη, όπως και τα περισσότερα γεφύρια που κατασκευάστηκαν την περίοδο αυτή στην περιοχή.

Του Κουρέτα

Είναι καλυμμένο και αυτό από τον δημόσιο δρόμο και σχεδόν αδύνατο να μετρηθεί, βιντεοσκοπηθεί και μετρηθεί.

Του Ιωάννου

Του Ιωάννου. (Φωτο: ΑΓΠ)

Καλυμμένο και αυτό από το δημόσιο δρόμο και σχεδόν μπαζωμένο από λάσπη και χώμα και με μόνο τριάντα πόντους άνοιγμα. Είναι τετράγωνο και χτισμένο με μεγάλους τετραγωνισμένους λίθους.

Του Θεοδωρόπουλου

Το γεφύρι είναι καλυμμένο από το δημόσιο δρόμο και δεν διακρίνεται σχεδόν καθόλου. Είναι περίπου ίδιων διαστάσεων με τα άλλα και η θέση που είναι χτισμένο λέγεται περιοχή “Κωνσταντίνου Μπουρούσια”.

Γέφυρα ποταμού Βαλύρα, στο μύλο του Φίλιου.

Λέγεται ότι κατά τη διαδικασία χτισίματος της καινούργιας γέφυρας του 1953, βρέθηκαν ίχνη παλιάς από την εποχή του Επαμεινώνδα και ότι χτίστηκε το ίδιο περίπου χρονικό διάστημα μ' αυτήν της Μαυροζούμενας στο Νεοχώρι, κοντά στο Μελιγαλά. Είναι άγνωστο πότε γκρεμίστηκε. Αναφέρεται ότι κατά το κυνηγητό του Κολοκοτρώνη από τους Τούρκους και τους συνεργάτες τους “Ο Κολοκοτρώνης πήρε τα μέτρα του όταν ειδοποιήθηκε ότι έρχονται Τούρκοι και προσκυνημένοι. Στη θέση που είναι τώρα η γέφυρα του ποταμού Μαυροζούμενα, που τότε δεν υπήρχε, και στην περιοχή που είναι τα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Βλάση, ο Κολοκοτρώνης έστησε την ενέδρα του με αποτέλεσμα να εξοντώσει τους περισσότερους Τούρκους, μερικοί από ους οποίους πνίγηκαν στο ποτάμι στην προσπάθειά τους να φύγουν, ενώ οι υπόλοιποι, ελάχιστοι άλλωστε τόβαλλαν στα πόδια μαζί με τους επικουρικούς τους. Ο Κολοκοτρώνης τους κυνήγησε μέχρι το χωριό Λέζι, σημαιρινή Λάμπαινα, και προχώρησε. (5) Πριν κατασκευαστεί η σημερινή τσιμεντένια γέφυρα (1953), υπήρχε σιδερένια τέτοια φτιαγμένη το 1893. (6)
Γιάννης Λύρας

Το 1944, η σιδερένια γέφυρα ανατινάχτηκε από τον ΕΛΑΣ (μαζί με τις γέφυρες Θουρίας, Διαβολιτσίου και Δεσύλλα) με επικεφαλής το Νέζη, κατόπιν εντολής του στρατηγείου μέσης ανατολής (ΣΜΑ), παρά την αντίδραση των χωρικών.Η αντίδραση αυτή των ντόπιων είχε να κάνει με την δυνατότητα επικοινωνίας που είχαν μέσω της γέφυρας αυτής με την “Πέρα Μεριά”.Και αυτό γιατί στη θέση αυτή είχαν τους ελαιώνες, τα χτήματα και τα βοσκοτόπια τους.Οι τελευταίοι που πέρασαν τη γέφυρα ήταν η γριά Φεφοπούλου με τα παιδιά της Φόντα και Αρετή πηγαίνοντας στη μυλόλακα που είχαν τα πρόβατά τους.
Σιδερένια γέφυρα Βαλύρας. (Αρχείο Γ. Λύρα)
Δίπλα στη σιδερένια υπήρξε ξύλινη γέφυρα που είχαν φτιάξει οι Θανάσης Βίγγος, Θανάσης Μυλωνάς και Παναγιώτης Χριστάκης. Η ξύλινη αυτή γέφυρα του μύλου (όπως και η ξύλινη του Κανκούλα) παρασύρθηκαν από ένα μεγάλο κατέβασμα του Βαλύρα στις 27/10/47. Το έτος 1947, την νύχτα της 26ης προς 27η έγινε πλημμύρα πρωτοφανούς εντάσεως. Γέροι 80 χρόνων και πλέον ουδέποτε ενθυμούνται τοιαύτην. Το ποτάμι Βαλύρας έφτασε έως τα βαγένια από εκεί που πέφτει το νερό στο βαγένι. Από το άλλο μέρος έως το επάνω μέρος της σταφίδας, τα κούρβουλα είχαν σκεπαστεί. Παρέσυρε την σιδηροδρομική γραμμή, τους 2 μύλους, την ξύλινη γέφυρα και έπνιξε τους μυλωνάδες.” (7)
Περαταριά Βαλύρας. (Αρχείο Γ. Λύρα)
Με την ανατίναξη της σιδερένιας γέφυρας η επικοινωνία γινόταν είτε με την ξύλινη μέχρι το 1947, που παρασύρθηκε από τον Βαλύρα, είτε με βάρκα. Πλοηγοί της βάρκας ήταν κατά σειρά οι: Κοιλάκος, Θεοδωράκης Καπότης, Χρίστος Ντουραμάκος και τελευταίος ο Γιώργος Γκομέσης (Μανιαδάκης). (8)
Η παλιά μεταλλική γέφυρα Βαλύρας (Τζεφερεμίνι) περίπου στα 1910.

Του Καρύδη

Πρόκειτα για ένα μικρό γεφύρι που βρίσκεται ανάμεσα σε ποτάμι Μαυροζούμαινας και γεφυριού Λύρα. Είναι τετράγωνο, καλυμμένο από τον δημόσιο δρόμο και βρίσκεται σε μια στροφή του δρόμου, που λέγεται “Θεμιστοκλή Καρύδη” και για το λόγο τούτο ονομάστηκε και έτσι.

Του Λύρα

Του Λύρα. (Φωτο: ΑΓΠ)

Είναι και αυτό σκεπασμένο από το δημόσιο δρόμο, τετράγωνο και χτισμένο με την χαρακτηριστική  άσπρη πέτρα της περιοχής. Η θέση που είναι χτισμένο λέγεται “Παλιάμπελα”.

Στα Κουβέλια

Γεφύρι στα "Κουβέλια". (Φωτο: ΑΓΠ)

Είναι μονότοξο, καλυμμένο από την άσφαλτο και την οργιώδη βλάστηση σε τέτοιο σημείο, που είναι δύσκολη όχι μόνο η μέτρηση και η φωτογράφηση αλλά και η πρόσβαση ακόμη.

Γεφύρι μετά τα Κουβέλια

Βρίσκεται λίγο πριν μπούμε στα γεωγραφικά όρια της Λάμπαινας και αυτό στην περιοχή Κουβέλια, 50 μέτρα μετά απ' αυτό στα Κουβέλια, επί του ρέματος Σέλικο, που χύνεται στον Βαλύρα. Στην περιοχή υπάρχουν και τα καμίνια των αδελφών Τσάμη.
Μετά "Τα Κουβέλια". (Φωτο: ΑΓΠ)

Ο Γ. Δ. Λύρας μας λέει: “...με βάση το ΦΕΚ έγινε ο δρόμος Σκάλα – Βαλύρα – Λάμπαινα – Εύα και από τη Σκάλα μέχρι και την Εύα...στο χωριό μου έχω καταγράψει τα 14 γεφύρια, εκ των οποίων σώζονται τα 11. Με τη σειρά είναι το πρώτο γεφύρι πριν τις γραμμές, που είναι οι βενζίνες, το δεύτερο είναι της Καπετάνισσας, το τρίτο είναι το γεφύρι του Μπαλάνη, το τέταρτο ήταν το γεφύρι που υπήρχε στην πλατεία το οποίο καταστράφηκε, μετά έχουμε το γεφύρι του Λινάρδου, στη συνέχεια έχουμε το παλιό γεφύρι του Κουρέτα, του Ιωάννου και του Θεοδωρόπουλου. Συναντήσαμε τη γέφυρα, την τσιμεντένια, που έγινε το 1953 και είχαμε αναρτήσει στο διαδίκτυο, μετά έχουμε τη γέφυρα στου Καρύδη και τη γέφυρα στο κτήμα του αδελφού μου του Λύρα, που το έχει τώρα. Και είμαστε στο γεφύρι στη θέση Κουβέλια. Και υπάρχει και άλλο ένα γεφύρι μετά τα Κουβέλια.”
Όλα τα παραπάνω γεφύρια έχουν πάρει τ' όνομά τους είτε από την τοποθεσία στην οποία βρίσκονται είτε από τον ιδιοκτήτη του κοντινότερου κτήματος ή σπιτιού.

Γεφύρι Αγίου Αθανασίου

Βρίσκεται κοντά στη εκκλησία και είναι σκεπασμένο λόγω ανάπλασης (!) της περιοχής. Δεν βρίσκεται επί του δημοσίου δρόμου, αλλά μέσα στο κέντρο του χωριού, εκτός αυτού.
Συνολικά στον δημόσιο δρόμο Σκάλας-Βαλύρας-Λάμπαινας-Εύας  υπάρχουν 22 πέτρινα, μονότοξα ή τετραγωνισμένα γεφύρια, χτισμένα με την χαρακτηριστική άσπρη πέτρα της περιοχής και καλυμμένα όλα τους από την άσφαλτο. Δηλαδή επιπλέον των παραπάνω αναφερομένων υπάρχουν και άλλα τέσσερα στα όρια του χωριού Σκάλα, που ανήκει στο δήμο Οιχαλίας, τρία στο χωριό Λάμπαινα και ένα στην Εύα. Η βαλύρα, η Λάμπαινα και η Εύα ανήκουν στο δήμο Μεσσήνης.

Βιβλιογραφία – σημειώσεις

1.      Τα ΦΕΚ και οι πληροφορίες ευγενώς προσφέρθηκαν από τον Γιάννη Λύρα από τη Βαλύρα, καθηγητή βιολογίας, συγγραφέα και ερευνητή. Τον ευχαριστώ.
2.      Γ.Δ. Λύρας. Ένα οδοιπορικό στο χρόνο και στο χώρο. Δήμος Ιθώμης Μεσσηνίας. Σελ. 90. Βαλύρα Νοέμβριος 2005.
3.      Γ.Δ. Λύρας. ΠΡΟΤΑΣΗ για ένα corpus των βυζαντινών μνημείων του Δήμου Ιθώμης και της γύρω περιοχής. Σελ. 30. Πάτρα 2004
4.      Γ.Δ. Λύρας. Η πολιτιστική κληρονομιά της Μεσσηνίας. Σελ. 39. Βαλύρα Νοέμβριος 2007.
5.      Γ.Δ. Λύρας. Ένα οδοιπορικό στο χρόνο και στο χώρο. Δήμος Ιθώμης Μεσσηνίας. Σελ. 33. Βαλύρα Νοέμβριος 2005
6.      Φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του Γ. Δ.Λύρα.
7.      Από τις προσωπικές σημειώσεις του Γ.Δ.Λύρα.
8.      Ομοίως.

Δείτε το παρακάτω σχετικό video από το www.youtube.com/agpelop

Κυριακή 17 Νοεμβρίου 2013

Μια γέφυρα για ένα...Νόμπελ

Γέφυρα Mehmed Pasa  Sokolovic
Στο Visegrad της Βοσνίας

Η γέφυρα Mehmet Pasa Sokolovic ( Τουρκ: Sokullu Mehmet Pasa koprusu) είναι χτισμένη στον ποταμό Drina στην περιοχή Visegrad, από τον διοικητή της περιοχής Mehmed Pasa SokolovicSokollu Mehmed Pasa (1505-1579), που ήταν εξισλαμισμένος Σέρβος για να συνδέσει το Σεράγεβο με το υπόλοιπο τμήμα της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, που αποτελούσε τότε μέρος της Οθωμανικής επικράτειας. Με την κατασκευή της γέφυρας αντικαταστάθηκε η μέχρι τότε αναξιόπιστη επικοινωνία μέσω του ποταμού και καλύφτηκε η ανάγκη σύνδεσης της Σερβίας με τις άλλες επαρχίες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και τελικά την Κωνσταντινούπολη. Συνέδεε δηλαδή την Δύση με την Ανατολή.
Η πόλη Visegrad βρίσκεται στη λεγόμενη Σερβική Δημοκρατία (Republika Srbska), αφού στη Βοσνία υπάρχουν ακόμα οι διαχωριστικές γραμμές (κρατικές οντότητες μέσα στο κράτος της Βοσνίας) και αυτά τα περίεργα φαινόμενα κρατούν από  τον εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του ’90.
Γεφύρι Mehmed Pasa Sokolovic στον Drina. (Φωτο: ΑΓΠ)

Οι εργασίες κατασκευής της άρχισαν το 1566 και κράτησαν πέντε χρόνια, μαζί με το χάνι δίπλα της. Κατ’ άλλους όμως κτίστηκε από το 1571 έως το 1577.
Σχεδόν αμέσως έγινε δημοφιλές σημείο επαφής και συνάντησης των κατοίκων της περιοχής του Visegrad και κυρίως το μεσαίο κομμάτι της γέφυρας, που λεγόταν Kapija (πύλη), που έχει δύο εξώστες. Ο ανατολικός αποτελούσε και αποτελεί το προαναφερόμενο σημείο συνάντησης, ενώ ο δυτικός περιλαμβάνει μαρμάρινη στήλη, στην οποία αναφέρεται ο χορηγός του γεφυριού Mehmed Pasa Sokolovic.
Πρόκειται για μια κλασσική οθωμανική κατασκευή, χτισμένη με την χαρακτηριστική γκρίζα πέτρα της περιοχής, με πρόβολους, καλντεριμωτή βάση και στο κέντρο την χαρακτηριστική προσθήκη-επέκταση για την διευκόλυνση της διάβασης σε περίπτωση διασταύρωσης των τότε οχημάτων, με οξυκόρυφα τόξα και στηθαία ενός περίπου μέτρου.
Ο ποταμός Drina και το γεφύρι. (Φωτο: ΑΓΠ)

Έχει μήκος 179,5 μέτρα και αποτελείται από 11 καμάρες, εκ των οποίων οι 10 είναι μέσα στην κοίτη του ποταμού και η μία η αριστερή από κατάντη εκτός αυτής, ενώ το άνοιγμα των τόξων κυμαίνεται από 11 έως 15 μέτρα.
Έχει επίσης μια ράμπα πρόσβασης με τέσσερις καμάρες στο δεξιό μέρος από κατάντη, που σχηματίζει ορθή γωνία με τη γέφυρα. Μετά από τις απανωτές ζημιές και της ράμπας από πλημμύρες, πολέμους κλπ, οι εργασίες αποκατάστασής της τελείωσαν το 1991, με απόλυτο σεβασμό και δέσιμο με την όλη κατασκευή.
Κατασκευαστής της είναι ο σπουδαίος Οθωμανός αρχιτέκτονας της εποχής Mimar Sinan, επικεφαλής των αρχιτεκτόνων - μηχανικών της οθωμανικής αυτοκρατορίας κατόπιν εντολής του Mehmed Pasa Sokolovic.
Το 1896 υπέστη σοβαρές ζημιές από τις πλημμύρες του Δρίνα, που σκέπασαν ολόκληρη την επιφάνειά της.
Από τον χρόνο της κατασκευής του και μετά έχει υποστεί σημαντικές ανακαινίσεις κατά τα έτη 1664, 1875, 1911 ( από τους Αυστριακούς μηχανικούς λόγω της στρατηγικής της σημασίας), 1940 και 1950-52.
Η παρέα. Ivan, Onder, Θοδωρής, Sanel. (Φωτο: ΑΓΠ)

Κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου τρία από τα τόξα του καταστράφηκαν (ανατινάχτηκαν με δυναμίτη) και επισκευάστηκαν προσωρινά με δοκούς από χάλυβα. Το ξαναχτίσιμό τους με πέτρα έγινε το 1939-40. Άλλες  πέντε απ’ αυτές υπέστηκαν σοβαρές ζημιές κατά τον Β’ παγκόσμιο. Οι ζημιές αυτές αποκαταστάθηκαν το 1950-52 με τον καλλίτερο τρόπο.
Το 1998 μετά από μια καταστροφική πλημμύρα του ποταμού Drina καλύφτηκε από νερά όλη η γέφυρα, η οποία υπέστη σοβαρές ζημιές, που και αυτές αποκαταστάθηκαν αμέσως και η γέφυρα ξεχώριζε και πάλι για την ομορφιά της.
Με το μυθιστόρημα του 1945 «Η γέφυρα του ποταμού Δρίνα» (Na Drini cuprijaThe bridge over Drina) ο Σέρβος Ivo Andric πήρε το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας το 1961.
Η μαρμάρινη στήλη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Ιστορίες, θρύλοι, παραδόσεις και δεισιδαιμονίες ντύνουν την ιστορία του γεφυριού, ταυτιζόμενα όλα αυτά με τα αντίστοιχα δικά μας, όπως και όλου του βαλκανικού χώρου.
Μία απ’ αυτές τις ιστορίες, και πως μπορούσε άλλωστε να λείπει, λέει ότι η νεράιδα – φύλακας του περάσματος του ποταμού, δεν ήθελε την κατασκευή του γεφυριού και για το λόγο τούτο ό,τι χτιζόταν την ημέρα το γκρέμιζε την νύχτα. Στην απελπισία του ο πρωτομάστορας άκουσε μια φωνή μέσα από το ποτάμι που τον συμβούλεψε να βρει δύο μικρά παιδιά και να τα χτίσει στις μεσαίες καμάρες του γεφυριού. 
Το γεφύρι. Φώτο από το βιβλίο του Ivo Andric.
 Πράγματι η φρουρά της περιοχής βρήκε δύο δίδυμα μικρά και αρπάζοντάς τα από την αγκαλιά της μάνας τους τα χτίσανε ανάμεσα στα βάθρα του γεφυριού. Ο πρωτομάστορας όμως, απ’ ότι λέγεται, λυπήθηκε τη μάνα και άφησε δύο μικρές τρύπες ανάμεσα στα βάθρα για να μπορεί να βυζαίνει  τα μικρά της. Και πράγματι τα δύο ανοίγματα αυτά είναι τα δυο τωρινά παραθυράκια του γεφυριού και το γάλα της μάνας είναι το άσπρο υγρό, που κάθε χρόνο την ίδια εποχή ρέει από τα πέτρινα ντουβάρια του γεφυριού. Έτσι εξευμενίστηκε η νεράιδα και στήθηκε το γεφύρι εξυπηρετώντας τους ντόπιους και τους περαστικούς. Κατ’ άλλους στο γεφύρι, για να καλοπιαστεί η νεράιδα, εντειχίστηκε ένα ζευγάρι της περιοχής.
Το γεφύρι στο Visegrad, επί του ποταμού Drina. (Φωτο: ΑΓΠ)

Τέτοιες δεισιδαιμονίες για εντοιχίσεις ζευγαριών ή παιδιών υπάρχει σχεδόν για κάθε γεφύρι στην Βοσνία.
Κατά έναν άλλο θρύλο, όταν χτιζόταν το γεφύρι, μια πέτρα έπεσε κατά λάθος πάνω σ’ έναν βοηθό του πρωτομάστορα, τον Αράπη, κόβοντάς τον στα δύο. Τότε κι εκείνος στοίχειωσε το γεφύρι. Λέγεται μάλιστα ότι κάτω ακριβώς από την Πύλη, στο κέντρο του γεφυριού, υπάρχει ένα άνοιγμα και πίσω απ’ αυτό ένα μεγάλο δωμάτιο όπου ζει ο Αράπης.
Το μυθιστόρημα του Ivo Andric

 
Και μία άλλη ιστορία λέει πως όταν κατεβαίνει η στάθμη του νερού του ποταμού, στις όχθες του, πάνω στις πέτρες φαίνονται ζευγάρια από σημάδια, κάτι σαν λακκούβες, σε σταθερά διαστήματα μεταξύ τους που μοιάζουν σαν χνάρια από οπλές αλόγων. Οι ντόπιοι θεωρούν ότι αυτά είναι τα ίχνη των αλόγων των παλιών πολεμιστών, ενώ τα Σερβόπουλα πιστεύουν ότι είναι τα χνάρια από τα άλογα του Γρίβα (πρόκειται για το θρυλικό βασιλόπουλο Μάρκο Κράλιεβιτς) και τα Τουρκόπουλα ότι είναι τα χνάρια του ήρωά τους Αλίγια Γκιερζελέζ, που πέρναγε τα ποτάμια σα να ήταν ρυάκια.
Το Καλντερίμι και τα στηθαία. (Φωτο: ΑΓΠ)

Υπάρχει επιπλέον μια παράδοση που λέει πως όταν ο Mehmed Pasa Sokolovic, διοικητής της περιοχής, αποφάσισε να χτίσει το γεφύρι στην περιοχή, όλοι τον προσκύνησαν και δέχτηκαν να δουλέψουν για την κατασκευή του θέλοντας και μη. Μόνο κάποιος Ράντισαβ δεν δέχτηκε κάτι τέτοιο ερχόμενος σε αντίθεση με τον πασά. Τότε αυτός τον παλούκωσε πάνω στο γεφύρι και από τότε πιστεύεται ότι γι’ αυτό σ’ ένα λόφο, στην αριστερή όχθη του ποταμού, δεν φυτρώνει τίποτα παρά μόνο ένα είδος σκληρού χορταριού. Πρόκειται για το «μνήμα του Ράντισαβ».
Το γεφύρι στον ποταμό Drina, κοντά στα σύνορα με τη Σερβία, αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς από το 2008 της  UNESCO, που αναφέρει: « η μοναδική κομψότητα των αναλογιών και η μνημειώδης αρχοντιά της κατασκευής στο σύνολο, μαρτυρούν το μεγαλείο και το ύφος της αρχιτεκτονικής του».
Kapija, η Πύλη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Τώρα πια που εκλείπει η αναγκαιότητα σύνδεσης Δύσης και Ανατολής μέσω αυτού, το γεφύρι παραμένει αποκομμένο και απομονωμένο από τη Δύση και από την Ανατολή, αφημένο στη μοναξιά του όχι όμως και στην τύχη του, αφού συχνά- πυκνά οι επισκευές και οι συντηρήσεις το αναζωογονούν και το παραδίδουν στους επόμενους στην καλλίτερη δυνατή κατάσταση.
O Ivo Andric μπροστά στο γεφύρι. Φώτο από το βιβλίο.
 Συγκεκριμένα, αυτή την περίοδο γίνονται επισκευές και συντηρήσεις στην γέφυρα με χρηματοδότηση από την Τουρκική κυβέρνηση και μάλιστα ο χρόνος της επίσκεψής μας συνέπεσε με την παρουσία Τούρκων μηχανικών, προκειμένου να ελέγξουν την πορεία και την ποιότητα των έργων.

Δείτε περισσότερα για το γεφύρι του Drina στο παρακάτω video: